ავტორი: მაკენზი უორკი

მთარგმნელი: ნინო მიქაშავიძე

ქარხანაში განუწყვეტლივ მუშაობ.
შენ შიგნით ხარ – ქარხანაში, იმ სამყაროში,
შენ ნაცვლად რომ სუნთქავს.
– ლესლი კაპლანი

მუშაობას სალაპარაკო ინგლისურში დანაყვა-დაფქვის პროცესს ადარებენ; მარქსი კი, შრომას ხორცსაკეპ მანქანას უწოდებს. დაქირავებული შრომა საბოლოოდ – სისხლად, ნაწლავებად და ლორწოვან მასად იქცევა, ქუცმაცდება და ჟელატინად გადამუშავდება – მკვდარ ხორცად, რომელსაც კაპიტალისტური მმართველი კლასი ისრუტავს. ეს საკმაოდ შესაფერისი ვულგარული მეტაფორაა. კაპიტალი ურჩხულად წარმოჩინდება – ვამპირად, რომელიც სხვისი სისხლის წოვის ხარჯზე ცხოვრობს. თუმცა, ურჩხულების ცალსახად ცუდ როლში გამოყვანისას სიფრთხილე გვმართებს.1 მორალურ ძალას, რომელიც სხვას „ურჩხულად“ წარმოადგენს, მრავალგვარი განზომილება აქვს.

ამ სატირული სტილის კიდევ ერთი პრობლემა ისაა, რომ ის შეიძლება მართლაც კარგად ასახავდეს მსოფლიო მასშტაბით დაქირავებული შრომის გამოცდილებას, მაგრამ ისიც შესაძლებელია, რომ შენ, ძვირფასო მკითხველო, სამუშაო საათებს ლეპტოპთან ჯდომასა და შეხვედრებზე დასწრებაში ატარებ. არსებობს ყოველდღიური ცხოვრების მთელი სამყარო, რომელსაც „ხორცსაკეპი მანქანის“ მეტაფორა ვერ აღწერს – და ამ რეალობაში სხვის სასარგებლოდ ჭარბი ღირებულების ამოღება სხვა ხერხებით ხდება.2 შენ შეიძლება სულაც არ იყო მოიჯარე ფერმერი ან მრეწველობის მუშა – და მაინც არ მიეკუთვნებოდე კაპიტალისტებს, ან თუნდაც წვრილბურჟუაზიას.

არსებობს პოპულარული გამოსახულებების მთელი რეპერტუარი, რომელიც ამ გამოცდილებას, ნაწილობრივ მაინც, ასახავს. დები ვაჩოვსკების ფილმში „მატრიცა“, ეს არის ის სცენა, სადაც მთავარი გმირის, ნეოს, გადარჩენა ხდება.3 აღმოჩნდება, რომ ის სულაც არ ცხოვრებს ჰაკერის ცხოვრებით, როგორც ეგონა. სინამდვილეში, კაფსულათა უსასრულო რიგებიდან ერთ-ერთ, ლორწოთი სავსე, კაფსულაში ბინადრობს და თავის ქალაში ჩადგმული უზარმაზარი შტეკერის მეშვეობით უხილავი მმართველი ძალა ტვინიდან ენერგიას სწოვს. ამ უსასრულო კაფსულების დიდებულ პეიზაჟს ის მხოლოდ ერთი წამით მოჰკრავს თვალს, სანამ იქიდან გააქანებენ.

ნაკლებად წარმატებული, მაგრამ ბევრად უფრო შემაძრწუნებელი მაგალითია ჯოს უიდონის ტელესერიალი „თოჯინების სახლი“, სადაც მთავარ როლს ელაიზა დუშკუ ასრულებს4. „თოჯინების სახლი“ ფარული ორგანიზაციაა, რომელიც ადამიანთა სხეულებს გავლენიან პირებზე აქირავებს. ამ სხეულების დაპროგრამება სხვა ადამიანების ემოციური სპექტრითა და ინტელექტუალური უნარებითაა შესაძლებელი. ხშირად ისინი სექსუალური ჯაშუშები ან დახვეწილი ფორმის ემოციური შრომის შემსრულებლები არიან.5 მისიის დასრულების შემდეგ მათი გონება „იწმინდება“ და ისინი დისოციაციური ფუგის მდგომარეობაში ბრუნდებიან – იოგას კურსებზე დადიან, ჯანსაღ ცხოვრების წესს მისდევენ და ორგანული ბუფეტიდან იკვებებიან. ისინი ამ სამუშაოზე დაიყოლიეს მიმზიდველი კონტრაქტებით, ნამდვილ „მესთან“ მოგონებების გარეშე და სოლიდური თანხით ხელში დაბრუნებას რომ ჰპირდებოდნენ, თუმცა, ხშირად ე.წ. სხვენში ისტუმრებენ, სადაც მათ ტვინებს „ბიოლოგიურ“ პროცესორებად იყენებენ იმ კომპიუტერისთვის, რომელიც მთელ სისტემას მართავს.

ამ არც-მთლად-შრომის თავისებური ფორმის შესახებ მშფოთვარე და შემაძრწუნებელი ამბების ერთ-ერთი თანამედროვე ვერსია ასეთია: ადამიანის ემოციური და კოგნიტიური უნარები გადაპროგრამირებულია და მათ მმართველი ძალა საკუთარი მიზნებისთვის იყენებს. სხვა ვერსიაში კომბინაცია პირიქით ვითარდება: ადამიანის სხეული გონებაგამოცლილ ინსტრუმენტად იქცევა და მმართველი ძალის სამსახურში დგება. ჯორდან პილის ფილმში „თავს უშველე“, სხეულის მიტაცების აქტი რასობრივ პრიზმაშია განხილული: ძლევამოსილი თეთრკანიანები თავიანთ ტვინებს შავკანიანთა თავის ქალებში ნერგავენ6. ენ ლეკის სამეცნიერო-ფანტასტიკურ რომანში „დამხმარე სამართალი“, დამონებულ ხალხთა სხეულები ხელოვნური ინტელექტით მართული დიდებული სამხედრო კოსმოსური ხომალდების დამხმარე ერთეულებად იქცევა ინტერგალაქტიკურ იმპერიაში, რომლის მმართველი კულტურა, ლიბერალური იმპერიალისტური ფემინიზმის ერთგვარი სახეობა, ჰილარი კლინტონს გვაგონებს.7

კუბელი სამეცნიერო ფანტასტიკის მწერალი, აგუსტინ დე როხასი, ამავე მითოლოგიურ მასალაზე ბევრად უფრო კომპლექსურ ხედვას გვთავაზობს. მის რომანში „წელი 200“, კომუნიზმმა მეტ-ნაკლებად წარმატებას მიაღწია, მაგრამ მან არ გადადგა ჭეშმარიტად რადიკალური ნაბიჯი ადამიანის არაჰუმანურ საინფორმაციო ტექნოლოგიებთან სრული ინტეგრაციისკენ.8 დამარცხებული კაპიტალის იმპერიის აგენტები თავებს იყინავენ, მინიატურული ფორმით ინარჩუნებენ და მიწისქვეშეთში მთვლემარენი ელოდებიან კომუნისტური განვითარების უფრო რბილ და დამყოლ ფაზას. შემდეგ კი კვლავ ამოდიან ზედაპირზე და ამხანაგების სხეულების მიტაცებას იწყებენ. ერთადერთი, ვინც იმპერიას უპირისპირდება, მათივე აგენტია, რომელიც სინამდვილეში კომუნისტი ორმაგი აგენტი აღმოჩნდება. ის მოკავშირედ ირჩევს კიბორგ ქალს, რომელიც ადამიანურ სახეობას უკვე თითქმის აღარ განეკუთვნება. ამ ამბავში, როგორც კომუნისტი გმირები, ისე კაპიტალისტი ანტაგონისტები „შემაძრწუნებელი ურჩხულები“, არაჰუმანური არსებები არიან, – მაგრამ არა ადამიანად, სხვად ყოფნის, მრავალნაირი სახე არსებობს.

სამრეწველო კაპიტალიზმს მშრომელების ფიქრები და გრძნობები დიდად არ აინტერესებდა. მას სჭირდებოდა ხელები და კუნთები. ის ხორცისმჭამელი მანქანა იყო. მაგრამ ის ამაზრზენი და საშინელი ძალა, რომელიც უფრო თანამედროვე ამბებში გვხვდება, სხეულს იმდენად არ ეტანება, რამდენადაც ტვინს. ეს კომბინატორია ორი მიმართულებით მუშაობს: ან ტვინს გირეცხავენ და სხეული სხვისი ცნობიერების მატარებელი ხდება; ან გონება რაიმე სხვა ძალის ნებას არის დაქვემდებარებული.9 ნებისმიერ შემთხვევაში, შენი გონება შენ უკვე აღარ გეკუთვნის. ეს ყველაფერი სულმდაბალ მიტაცებას ჰგავს. მაგრამ, იქნებ, ეს უბრალოდ მიტაცება კი არა, სრულიად ახალი კლასობრივი ურთიერთობაა?

მოდი, ამ უცნაური კლასობრივი ურთიერთობის გააზრებას „ორთოდოქსულად“ მივუდგეთ. დავიწყოთ საწარმოო ძალებით, შესაბამისი საწარმოო ურთიერთობებით, ამ ურთიერთობებიდან გამომდინარე კლასობრივი დაპირისპირებით, და იმ პოლიტიკური და კულტურული ზედნაშენით, რომელიც ამ ბაზისს შეესაბამება.10 და მოდი, მარქსის მსგავსად მივყვეთ იმის აღწერას, რა შეიძლება წარმოიქმნას, და არა მხოლოდ იმას, რაც უკვე დამკვიდრებულია. თუ მხოლოდ არსებულით ვიწყებთ, მარტივია ნებისმიერი ახალი ასპექტი ძველი არსის უბრალო ვარიაციად მოვნათლოთ. ხოლო, თუ იმას დავეყრდნობით, რაც შეიძლება ჩამოყალიბების პროცესში იყოს – ეს აუცილებელი შეგრძნებების აღრევაა, თავბრუდამხვევი მინიშნებაა იმაზე, რომ ყოველივე წოდებრივი და უძრავი ქრება.11

სააზროვნო ექსპერიმენტი, რომელიც ამგვარად შეიძლება მივიღოთ, საკმაოდ მარტივია. აი, ესკიზი, რომელიც შემდეგში უფრო დეტალურად უნდა განვავითაროთ: არსებობს რაღაც ხარისხობრივად განსხვავებული იმ საწარმოო ძალებში, რომლებიც „ტვინებს ჭამენ“ – რომლებიც ინფორმაციას აწარმოებენ, მის ინსტრუმენტალიზაციას ახდენენ და აკონტროლებენ. ეს იმიტომ, რომ ინფორმაცია მართლაც განსაკუთრებული ონტოლოგიური თვისებებით ხასიათდება. ინფორმაციის საწარმოო ძალად ქცევა სასაქონლო ფორმის ფარგლებში ერთგვარ თავსატეხს გვიჩენს. ინფორმაციას თავისუფლება სურს, მაგრამ ყველგან ბორკილი ადევს.12 ინფორმაცია აღარ არის დეფიციტური რესურსი – ის უსასრულოდ გამრავლებადია, იაფია შესანახადაც და გადასაცემადაც, მიუხედავად იმისა, რომ მთელი სასაქონლო ლოგიკა სწორედ დეფიციტზეა დაფუძნებული.

ინფორმაცია, როგორც საწარმოო ძალა, თავის მხრივ, წარმოშობს კონკრეტულ საწარმოო ურთიერთობებს – და, ამავდროულად, თვითონაც ამ ურთიერთობების მიერ ყალიბდება. კლასიკური მარქსისტული მიდგომის გამოყენებით, შეგვიძლია თვალი მივადევნოთ სამართლებრივი ფორმების ევოლუციას.13 მეოცე საუკუნის ბოლოს, „ინტელექტუალური საკუთრება“ თითქმის აბსოლუტური კერძო საკუთრების სახედ ჩამოყალიბდა.14 ისეთ სახედ, რომელიც საკუთრების მანამდე განცალკევებულ და ლოკალურ  ფორმებს – პატენტს, საავტორო უფლებასა და სავაჭრო ნიშნებს – ერთმანეთთან აკავშირებს და კერძო საკუთრების ტოლფას ურთიერთგაცვლად ფორმებად აქცევს. ამ ფორმებს ტრანსნაციონალური სამართლებრივი უზრუნველყოფა სწორედ იმიტომ სჭირდება, რომ ინფორმაცია ასეთი არამყარი და აბსტრაქტული რამაა.15

ამგვარად, როგორც თავის დროზე სათემო მიწების შემოღობვის ან, კიდევ უფრო ადრე, სააქციო საზოგადოებების შემთხვევაში მოხდა, ინტელექტუალური საკუთრების კანონიც თავის  წინამორბედებთან შედარებით უფრო აბსტრაქტულ საწარმოო ურთიერთობის ფორმად იქცევა, და ამ შემთხვევაში, კერძო საკუთრებას წარმოადგენს არა მიწა, ან საწარმო, არამედ ინფორმაცია, როგორც ასეთი. როგორც კერძო საკუთრების წინა ფორმებმა, ამ ფორმამაც კონკრეტული კლასობრივი ურთიერთობა გამოკვეთა. როგორც აბსოლუტური კერძო საკუთრების ფორმამ, მან შექმნა კლასები – ვინ ფლობს და ვინ არა იმ საშუალებებს, რომლებიც ინფორმაციის ღირებულების რეალიზებას შესაძლებელს ხდიან. მიწამ, როგორც კერძო საკუთრებამ, გააჩინა ორი დიდი კლასი – ფერმერები და მიწათმფლობელები. კაპიტალმა, როგორც კერძო საკუთრებამ, გააჩინა ორი დიდი კლასი – კაპიტალისტები და მუშები. ინფორმაციის გასაქონლების შედეგად ახალი კლასობრივი ანტაგონიზმი ხომ არ წარმოიშვა?

ამ სააზროვნო ექსპერიმენტისთვის ვთქვათ, რომ ახალი კლასობრივი ურთიერთობა მართლაც არსებობს. ამ კლასებს მე ჰაკერთა კლასს და ვექტორალისტურ კლასს ვუწოდებ. ჰაკერთა კლასი აწარმოებს ახალ ინფორმაციას. მაგრამ რა არის „ახალი“ ინფორმაცია? – ის, რასაც ინტელექტუალური საკუთრების კანონი ახლად აღიარებს. ეს წარმოების უცნაური სახეობაა. თუ გლეხი სეზონური ციკლის მიხედვით იღებს მოსავალს, ხოლო მუშა სერიულად აწარმოებს საქონლის ერთფეროვან ერთეულებს, ჰაკერმა დრო სხვაგვარად უნდა გამოიყენოს – ძველი ინფორმაცია ახლად უნდა აქციოს. ამ სამუშაოს შესრულება არ ჰგავს სოფლის მეურნეობის ციკლურობას ან მუშის საათობრივ შრომას. ეს ხდება მაშინ, როცა ხდება – დღისით თვლემასა ან უძილო ღამეების თენებაში გატარებული დროის ჩათვლით.16 მუშის სამუშაო ადგილის კოშმარი დროის წნეხის ქვეშ გამუდმებით ერთი და იგივეს კეთებაა; ჰაკერის სამუშაო ადგილის კოშმარი კი – გამუდმებით სხვადასხვა რაღაცის შექმნაა, ასევე დროის წნეხის ქვეშ.

სატელევიზიო სერიალ „შეშლილების“ პერსონაჟები პეგი და დონი საუკუნის შუა პერიოდის პროტოტიპებს წარმოადგენენ.17 მოქმედება სარეკლამო ინდუსტრიაში, ფორდიზმის ოქროს ხანაში ვითარდება.18 დონი – კრეატიული განყოფილების დირექტორია, რომელიც სააგენტოს მფლობელებს უპირისპირდება, რადგან სურს თავადაც მფლობელი გახდეს. პეგი – მდივანია, „თეთრსაყელოიანი“ ოფისის თანამშრომელი, რომელიც კრეატიულ განყოფილებაში გადასასვლელად იღვწის. ამასობაში, ჯოანი უკვე მდივანთა იერარქიის მწვერვალზეა, განყოფილების უფროსია, მაგრამ მასაც სურს მფლობელი გახდეს. სერიალის განვითარებასთან ერთად, ქალები ამ მამაკაცურ ბიზნესში მცირე წინსვლას აღწევენ. შავკანიან ქალებს შოუს დასასრულისკენღა ეძლევათ მდივნად მუშაობის დაწყების შესაძლებლობა, თუმცა, ამავე დროს, ჩნდება კომპიუტერი, რომელიც მალე ამგვარ პოზიციებზე მომუშავეებს გარკვეულწილად ჩაანაცვლებს. ისევე, როგორც ბურჟუაზიული კულტურის დიდი ნაწილი, ეს არის მცირე ბიზნესის ნარატივი, რომელიც კლასთა შორის არსებულ განსხვავებებს ამცირებს და საზღვრებს აბუნდოვანებს. ჯილდო – ჭეშმარიტად მმართველ კლასად ქცევა, მუდამ მიუწვდომელი რჩება.

ჩვენი მიზნებისთვის საინტერესო ნაწილი ისაა, თუ როგორ წარმოაჩენს სერიალი ჰაკერთა კლასის ერთ-ერთი პროტოტიპის საქმიანობას. კამერა მონუსხულივით აკვირდება იმას, რეალურად როგორ ასრულებენ დონი და პეგი თავიანთ სამუშაოს. დონი დროს ხან ოფისის დივანზე თვლემაში ატარებს, ხან კი, უბრალოდ დღეების მანძილზე სადღაც იკარგება. მისი ბრწყინვალე სარეკლამო კამპანიების იდეები სრულიად შემთხვევითი წყაროებიდან იბადება. დონი ბევრს სვამს, სინჯავს მოსაწევს. მთელი ოფისი ამფეტამინის ინიექციებს იკეთებს, მუშაობაში ათენებენ და სტიმულატორების ზემოქმედების ქვეშ ქმნიან უზარმაზარი ენერგიითა და ცუდი გადაწყვეტილებებით სავსე შემოქმედებით პროდუქტებს. ამასობაში პეგი ახერხებს შემდეგ საფეხურზე გადასვლას, ოფისის თანამშრომლიდან ჰაკერობამდე დაწინაურებას, რადგან ზუსტად იცის, თუ როგორ მიუდგეს ქალთა სურვილებს. მაგრამ, საბოლოოდ, მას ზღუდავს და აფერხებს ინდუსტრია, რომელმაც მისი განსხვავებულობის ფასი არ იცის.

შედარებით ნაკლებად პოპულარული სერიალი „შეჩერდი და აალდი“ ტექნოლოგიური ინდუსტრიის ადრეულ ვერსიას გვიჩვენებს – იმავე ტიპის საქმიანობას, იმავე შრომას, რომელიც ბოლომდე არ ჯდება რეგულარული შრომის ჩარჩოებში.19 ჰაკერებს ვერ მართავ ისე, როგორც გლეხებს ან მუშებს; ისინი ამ კლასებს არ მიეკუთვნებიან. შრომაში გატარებული დროის და შექმნილი ღირებულების ერთეულებს შორის პირდაპირი კავშირი არ არსებობს. წამიერი იმპროვიზაციის შედეგად გაჩენილ იდეას შეიძლება უზარმაზარი ღირებულება აღმოაჩნდეს, ხანგრძლივმა და დამღლელმა შრომამ კი – უნაყოფოდ ჩაიაროს. არცერთ ამ სურათში რუტინული შრომისგან გათავისუფლება განსაკუთრებით მაცდუნებლად არ არის წარმოდგენილი, რადგან მას თან ახლავს გაურკვევლობა, იმედგაცრუება, წნეხი და (ზოგიერთისთვის) სიგიჟე.

ორივე სერიალის ცენტრალურ ღერძად წარმოდგენილია სურვილი – თავი დააღწიო ჰაკერთა კლასის საზღვრებს და იქცე მფლობელად. ეს არის მისწრაფების ზღვარი, რომელსაც კულტურის ინდუსტრია ამ კლასისთვის უშვებს. მიუხედავად ამისა, ორივე სერიალში ვხედავთ მოლოდინისა და მარცხის უწყვეტ ციკლს. გლეხისა და მუშის მსგავსად, როგორც წესი, არც ჰაკერი ხდება საკუთარი ძალისხმევით შექმნილი პროდუქტის მფლობელი. თუ, რა თქმა უნდა,  ფარმაცევტულ კომპანიას, ტექნოლოგიურ ფირმას ან მედიაკონგლომერატს არ ფლობთ, შექმნილ პროდუქტებზე უფლებების გაყიდვა გიწევთ. ეს ყოველთვის არ ნიშნავს იმავეს, რასაც შრომის ძალის გაყიდვა. მაგალითად, შესაძლებელია ინტელექტუალური საკუთრება მაინც გეკუთვნოდეთ. თუმცა ჰაკერი იშვიათად იღებს მნიშვნელოვან ნაწილს იმის ღირებულებისა, რასაც თავად ქმნის ან იგონებს.

სხვა ვერავინ გახდება „გუგლის“ სერგეი ბრინი სწორედ იმიტომ, რომ სერგეი ბრინი უკვე არსებობს – არა როგორც ჰაკერთა კლასის წარმომადგენელი, არამედ, როგორც მისი სრულიად საპირისპირო ფიგურა – ვექტორალისტური კლასის განსახიერება. ის ნამდვილი მითიური ცალრქიანი ცხენია: ჰაკერი, რომელიც მფლობელად იქცა. სწორედ ის, ვინც უკვდავყოფს მითს, რომელიც მილიონობით სტარტაპს აღუძრავს ამავე სურვილს, იმის გაუცნობიერებლად, რომ სწორედ ის აფერხებს ახლა ამ სურვილს. ნაკლებად სავარაუდოა, რომ თქვენი სტარტაპი გახდეს მომდევნო „გუგლი“. საუკეთესო შემთხვევაში, შეიძლება ის „გუგლს“ მიჰყიდოთ – ან ვექტორალისტური კლასის სხვა რომელიმე განსახიერებას.

ვექტორალისტური კლასი ფლობს და აკონტროლებს ვექტორს – ცნებას, რომელსაც აბსტრაქტულად ვიყენებ იმ ინფრასტრუქტურის აღსაწერად, რომლის მეშვეობითაც ინფორმაცია დროსა თუ სივრცეში გადამისამართდება.20 გეომეტრიაში ვექტორი უბრალოდ ფიქსირებული სიგრძის ხაზია, რომლის მდებარეობაც არ არის განსაზღვრული. ეს არის ფიქრის მეთოდი ტექნოლოგიაზე, როგორც ისეთ რამეზე, რასაც თანდაყოლილი აქვს სამყაროს გარკვეული გზით გარდაქმნის უნარი, მაგრამ სამყაროს სხვადასხვა სფეროზე შეუძლია ზემოქმედების მოხდენა. შეიძლება ფლობდეთ ინფორმაციის აქციებს ან ნაკადებს, მაგრამ ბევრად უპრიანია ვექტორის ფლობა – იმ სამართლებრივი და ტექნიკური პროტოკოლების, რომლებიც ინფორმაციის, თავისთავად უხვი რესურსის, დეფიციტურად ქცევას უზრუნველყოფს.

თუ თვალს გადაავლებთ წამყვან კომპანიებს ჟურნალ „ფორჩუნის“ ყოველწლიურ ჩამონათვალში „ფორჩუნ 500“, გაგიკვირდებათ, რეალურად რამდენი მათგანია ჩართული საინფორმაციო ბიზნესში. მათში არ ვგულისხმობ მხოლოდ ტექნოლოგიურ და სატელეკომუნიკაციო კორპორაციებს, როგორებიცაა „ეფლი“, „გუგლი“, „ვერაიზონი“ ან „სისკო“, ან ფარმაცევტულ გიგანტებს, როგორიცაა „ფაიზერი“. ბანკებიც შეგვიძლია ვექტორალისტური კლასის ქვეკატეგორიად განვიხილოთ და არა უბრალოდ „ფინანსურ კაპიტალად“, მათ საქმიანობაშიც ინფორმაციული ასიმეტრიაა გადამწყვეტი. როგორც 2008 წლის კრიზისიდან გავიგეთ, ავტომწარმოებლებიც კი საინფორმაციო ბიზნესში იყვნენ ჩართული – მაგალითად, მანქანების გაყიდვაზე მეტად ავტოსესხებით იღებდნენ მოგებას. სამხედრო-სამრეწველო სექტორიც საინფორმაციო ეკონომიკაში მოქმედებს. კომპანიები, რომლებიც თითქოს ფიზიკური პროდუქტით ვაჭრობენ, მაგალითად, „ნაიკი“, რეალურად ბრენდს ყიდიან. „უოლმარტი“ და „ამაზონი“ ერთმანეთთან კონკურენციაში საინფორმაციო ლოგისტიკის განსხვავებული ბიზნესმოდელებით შედიან.21 ნავთობმომპოვებელი კომპანიებიც კი – თუნდაც ნაწილობრივ – იმ ინფორმაციის საფუძველზე საქმიანობენ, რომელიც პოტენციური ნავთობსაბადოების გეოლოგიას ეხება. შეიძლება ვექტორალისტური კლასი კი არ ყალიბდება, არამედ უკვე წარმოადგენს ახალ გაბატონებულ კლასს.

შეიძლება ამტკიცოთ, რომ ინფორმაცია ყოველთვის იყო კაპიტალიზმის ცენტრალური ელემენტი და რომ ეს ყველაფერი უბრალოდ კაპიტალიზმია. გარკვეული თვალსაზრისით, ეს შესაძლოა ასეც იყოს. თუმცა, თავად მოსაზრება, კაპიტალიზმზე, როგორც საინფორმაციო სისტემაზე, შედარებით ახალი პერსპექტივაა. შედეგად, ვცდილობთ კაპიტალიზმის მთელი ისტორიული პროცესის იმ კატეგორიის პრიზმაში დანახვას, რომელიც, როგორც ცნება და როგორც ინსტრუმენტული რეალობა, მხოლოდ მის გვიანდელ ეტაპზე ჩამოყალიბდა.

საჭიროა განვმარტოთ კიდევ ერთი საკითხი: არსებობს განსხვავება ინფორმაციას, როგორც საწარმოო ძალასა და ინფორმაციას, როგორც გაბატონებულ საწარმოო ძალას შორის. ვექტორალისტურ კლასს აღარ სჭირდება სხვა საწარმოო ძალების ფლობა. „ეფლი“ და „გუგლი“ რეალურად თავად არ აწარმოებენ საკუთარ პროდუქციას. მათ მიერ პირდაპირ დასაქმებულთა მნიშვნელოვანი ნაწილი მუშები კი არა, არამედ ჰაკერები არიან – ადამიანები, რომლებიც ქმნიან ტექნიკური თუ კულტურული შინაარსის ახალ ინფორმაციას და მას იყენებენ ისეთ პროდუქტებში, რომელთა წარმოებაც შეიძლება კაპიტალისტთა ქვემდგომ კლასს ტენდერის მეშვეობით გადაულოცონ.

ეს შეიძლება სიმართლეს შეესაბამებოდეს მხოლოდ ზედმეტად განვითარებულ სამყაროში, სადაც მე მხვდა წილად ცხოვრება.22 ხოლო მსოფლიოს მრავალი ხალხები მუშებიც კი არ არიან, არამედ ჯერ კიდევ გლეხები, რომლებსაც მემამულეთა კლასი საერთო მიწების მიტაცებით მოიჯარე ფერმერებად აქცევს. მსოფლიოს დიდი ნაწილი კი, ამჟამად ერთი დიდი სვეთშოპია. შრომის დაპირისპირება კაპიტალთან კვლავ ცოცხალია და აგრძელებს არსებობას ჩინეთში, ინდოეთში, ინდონეზიასა და ვიეტნამში. ძველი კლასობრივი ანტაგონიზმები არ გამქრალა – უბრალოდ ზედმეტი ფენა დაემატა, რომელიც მათ გაკონტროლებას ცდილობს. როგორც ადრე კაპიტალისტური კლასი ცდილობდა მემამულეთა ქცევას დაქვემდებარებულ მმართველ კლასად, ზუსტად ისევე ცდილობს ვექტორალისტური კლასი როგორც მემამულეების, ისე კაპიტალისტების დაქვემდებარებას – პატენტების, ბრენდების, სავაჭრო ნიშნებისა და საავტორო უფლებების მეშვეობით, მაგრამ, რაც მთავარია, საინფორმაციო ვექტორის ლოგისტიკის კონტროლით.

ვექტორმა ასევე მთელ საწარმოო პროცესში შეაღწია. ეს პროცესი უკვე იწყებოდა ე.წ. ფორდიზმის ხანაში. ზოგიერთმა მკვლევარმა შემოგვთავაზა, ეპოქას სახელი შევუცვალოთ ისეთი იაპონური კომპანიების პატივსაცემად, როგორებიცაა „ტოიოტა“ და „სონი“, რომლებიც XX საუკუნის შუა წლებიდან დაწყებული,  საუკუნის დასასრულამდე აგრძელებდნენ გაფართოებას და სწრაფ განვითარებას, რადგან სწორედ მათ შეძლეს მუშებისაგან არა მხოლოდ შრომითი ძალის, არამედ ინფორმაციის მოპოვებაც. აღმოჩნდა, რომ სამრეწველო შრომისაგან არა მხოლოდ ეფექტიანობის, არამედ ხარისხის მისაღებად, წარმოების პროცესის მცოდნე პირების – თავად მუშების მიერ მოწოდებული ინფორმაციის გათვალისწინება იყო საჭირო.23 იმას, რომ ჰაკერთა კლასი საერთოდ არსებობს, ნაწილობრივ იმითაა განპირობებული, რომ მუშებს წარმოების პროცესის შესახებ არსებული ცოდნა ჩამოერთვათ.

„კაპიტალში“ მარქსი ძირითადად მუშაობს იდეალურ-ტიპურ პოლიტეკონომიურ მოდელზე, რომელშიც მხოლოდ ორი კლასია. თუმცა მის პოლიტიკურ ტექსტებში ცხადად ჩანს, რომ იგი სოციალურ ფორმაციებს გადაჯაჭვული და კომბინირებული წარმოების წესების ჰიბრიდად აღიქვამს.24 მისი ნაშრომები საფრანგეთის შესახებ, მხოლოდ პროლეტარიატისა და ბურჟუაზიის გრანდიოზულ დაპირისპირებას არ ეხება; სცენაზე მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავთ გლეხებს, მემამულეებსა და ფერმერებს. ამიტომაც, აქ, სწორედ მის პოლიტიკურ წერილებზე დაყრდნობით, განვიხილავ სოციალური სტრუქტურის მატრიცას, რომელიც ექვსი – სამი გაბატონებული და სამი დაქვემდებარებული – კლასისგან შედგება. გაბატონებულ კლასებს წარმოადგენენ: მემამულეები, კაპიტალისტები და ვექტორალისტები. დაქვემდებარებულ კლასებს კი – ფერმერები, მუშები და ჰაკერები.

ახლა წარმოიდგინეთ კლასობრივი ალიანსებისა და კონფლიქტების ყველა ის შესაძლებლობა, რასაც ეს წარმოშობს. საბოლოოდ ირკვევა, რომ პოლიტიკა ნაკლებადაა მეგობარსა და მტერს შორის ურთიერთობა, ბევრად უფრო მნიშვნელოვანი მათთან ურთიერთობაა, ვინც არა-მეგობარი და არა-მტერია.25 საქმე ეხება დროებით ხელსაყრელი ალიანსების ცვალებადობას ჰეტეროგენულ კლასობრივ ინტერესებს შორის. საქმე ეხება კონფლიქტების მრავალფეროვან ფორმებს, რომელთა მხოლოდ მცირე ნაწილი მიმდინარეობს ღიად, უმეტესი კი, ფარულად.

აბა, რით არის ეს კაპიტალიზმზე უარესი? ვექტორალისტური ინფრასტრუქტურა მთელ სამყაროს გასაქონლების მექანიზმში ითრევს და, ამავდროულად, თვით საქონლის ფორმასაც გარდაქმნის. ყველაფერი ინფორმაციულად აღრიცხვადი და შეპყრობადია, და შედეგად, ყველაფერი შეიძლება გახდეს ცვლადი იმ სიმულაციებში, რომლებიც რესურსების მოპოვებასა და დამუშავებას წარმართავენ.26 მარტივად რომ ვთქვათ, აღარ დარჩა სამყაროში არაფერი, რაც არ გასაქონლებულა. ამიტომ, გასაქონლებას ისღა დარჩენია, საკუთარი საარსებო პირობების – როგორც ბუნებრივის, ისე სოციალურის, კანიბალიზაციას მიჰყოს ხელი. ეს ჰგავს ძმები მარქსების იმ ფილმს, რომელშიც მატარებელს შეშა ეწურება და იძულებული ხდებიან, ვაგონები ნაწილებად დაჩეხონ და ცეცხლს შეუკეთონ, რათა ძრავმა მუშაობა განაგრძოს – ბოლოს კი, მხოლოდ შიშველი ოთხთვალა ურიკებიღა რჩება.27

ეს უარესია იმ მხრივაც, რომ უთავკაცო ხალხის მასების ნაცვლად ჩახლართულ კლასობრივ ალიანსებსა და კონფლიქტებთან გვაქვს საქმე.28 ამ ყველაფრის ყველაზე რთული და მცდარად აღქმული ნაწილი ჰაკერთა კლასის პოლიტიკაა – კლასისა, რომელსაც, საბოლოო ჯამში, ამ ყველაფრის მკითხველი და მწერალი უმრავლესობა ვეკუთვნით. დიახ, შესაძლოა ჰაკერთა კლასი ერთი შეხედვით „პრივილეგირებულია” და შედის იმათ რიგებში, ვისაც ბრიუს რობინსი გლობალური ექსპლუატაციის ურთიერთობების ბენეფიციარებს უწოდებს.29 თუმცა, ეს არის კლასი, რომელსაც უაღრესად უჭირს საკუთარი საერთო ინტერესების გააზრება, ვინაიდან ახალი ინფორმაციის სახეობები, რომელთაც მისი სხვადასხვა ქვეკლასი ქმნის, რადიკალურად განსხვავდება ერთმანეთისგან. გვიჭირს მივხვდეთ, თუ რა საერთო შეიძლება ჰქონდეთ მწერალს, მეცნიერს, ხელოვანსა და ინჟინერს. აი, ვექტორალისტური კლასი კი მსგავსი სირთულის წინაშე არ დგას. ვექტორალისტებისთვის ნებისმიერი, ჩვენ მიერ შექმნილი რამე ინტელექტუალური საკუთრებაა, რაც მათი თვალსაზრისით ისევე ურთიერთგაცვლადი და სავაჭროდ ვარგისია, როგორც ვარდისფერი ლორწოვანი მასა.

საკუთარი ძალისხმევის შედეგად, ჰაკერთა კლასი „გამარჯვებულს ერგება ყველაფერი” პრინციპის მხოლოდ უკიდურესობებს იმკის. ერთი მხრივ – ფანტასტიკური კარიერა და ძველი ბურჟუაზიული ცხოვრების სტილის სიმულაციის ნადავლი; მეორე მხრივ – არასტაბილური, ნახევარ განაკვეთზე შესრულებული სამუშაოები, წარუმატებელი სტარტაპები და სამუშაოს რუტინად ქცევა იმ ალგორითმების მეშვეობით, რომლებიც ჩვენივე კლასის სხვა წარმომადგენლებმა შეიმუშავეს. პროლეტარიზაციისგან შემოქმედებითი უნარებითა და ტექნიკური კომპეტენციით დაცული ჰაკერთა კლასი პრივილეგირებული უნდა ყოფილიყო, მაგრამ ისიც შეიძლება არასტაბილურ და პრეკარიულ შრომით ძალად იქცეს.

ვებსაიტისთვის „ფივერ“ შექმნილმა მეტად საკამათო სარეკლამო კამპანიამ ყველა ეს წინააღმდეგობა ერთად ასახა. კამპანია თამაშობდა აუტანელი სამსახურისთვის თავის დაღწევის და ბოსად ქცევის სურვილზე, სთავაზობდა რა, ტირანიისთვის სხვების დაქვემდებარებით მოგვრილ სიამოვნებას როგორც კრეატიულ, ისე ტექნიკურ სფეროში  დასაქმებულ იმ პრეკარიულ მშრომელებს, რომლებიც იმხანად თავად იყვნენ იმავე ტირანიის მსხვერპლები. ეს სარეკლამო პოსტერები საკუთარი ძველი „მეს“, „შემსრულებლის“, დაქირავების გზებს გვისახავდა. ყველაზე გახმაურებული პოსტერი შავ-თეთრ ფოტოზე გამოსახული ახალგაზრდა ქალი იყო – ჩაცვენილი ლოყებით, სევდიანი თვალებით, პირდაპირ მაყურებლისკენ მიმართული მზერით: „სადილად ყავას მიირთმევ. დაგეგმილ საქმეს ბოლომდე მიჰყვები. უძილობა შენი რჩეული ნარკოტიკია“, – ვკითხულობთ წარწერაში, რომელიც ასკვნის: „შენ ალბათ შემსრულებელი ხარ“... სხვა სლოგანებიც ამავე სტილში იყო გადაწყვეტილი: „არაფერი არ ანადგურებს სულს ისე, როგორც სტაბილური და საიმედო ხელფასი“ ან „დღეს რამდენი მოუტანე შენს უფროსს?“ პოსტერზე, რომელსაც ყველაზე ხშირად აზიანებდნენ, ვკითხულობთ: „თეთრ საყელოებს შეიძლება საბელებიც მოჰყვებოდეს“... ამ სლოგანებს, რა თქმა უნდა, თან ახლდა „მრავალფეროვანი“ სამუშაო ძალის გამოსახულებები: ალგორითმი, თეორიულად, ძალზე ტოლერანტულია მათ შერჩევაში, ვის ექსპლუატაციასაც ეწევა.

ძველი ოცნება შრომის თვითორგანიზების შესაძლებლობის შესახებ მკვდარად არის მიჩნეული. ჰაკერთა კლასს შრომითი ან სხვა რაიმე ფორმის თვითორგანიზების წარმოდგენაც კი არ შეუძლია. ასეთი მისწრაფებები ენით აუწერელია – თუმცა მაინც სულ ახალ-ახალი და საინტერესო ფორმით იფეთქებს ხოლმე. სისტემის მიერ ნებადართული სურვილი კი მოხდენილად არის შეჯამებული მობილური კავშირის ერთ-ერთი კომპანიის სარეკლამო პოსტერსა და სლოგანში: „ბოსის რევოლუცია“, აწეული მუშტი მობილური ტელეფონით ხელში, წითელ ფონზე. ერთადერთი ნებადართული სურვილი ისაა, რომ დონ დრეიპერივით თავად გახდე ბოსი.

ამ ყველაფერმა მაინც ვერ შეაჩერა ტექნიკურ და კრეატიულ ინდუსტრიებში ჰაკერთა თვითორგანიზების მცდელობებთან დაკავშირდებული საინტერესო და იმედის  მომცემი ნიშნების გამოჩენა – იქნება ეს „ვაის მედიას“ თანამშრომელთა პროფკავშირებში გაერთიანება, „გუგლის“ თანამშრომელთა გაფიცვა, თუ ტექნოლოგიურ სფეროში დასაქმებულთა ბოიკოტი სასაზღვრო კონტროლისა და სხვა სამხედრო პროექტების განხორციელებაზე.30 რა თქმა უნდა, ეს მხოლოდ პირველი ნაბიჯებია; დაქვემდებარებულ კლასებს შორის საერთო ინტერესების დასაბუთება ყოველთვის რთული ამოცანაა. კონტრჰეგემონია ადვილი საქმე არ არის. ჰაკერებს, ისევე, როგორც მუშებსა და გლეხებს, კერძო და ვიწრო ინტერესები ხშირად უფანტავს ყურადღებას. სხვა დაქვემდებარებული კლასების მსგავსად, კლასობრივი ცნობიერება ჰაკერებშიც იშვიათად გვხვდება. უმეტესობა ჩვენგანი საკმაოდ რეაქციონერული პოზიციებისკენ იხრება, მათ შორის, არატექნიკური სფეროების წარმომადგენლებიც. მაგრამ კლასობრივი ცნობიერება ხომ ყოველთვის იშვიათი და რთული რამაა. სხვა იდენტობებისგან განსხვავებით, აქ გარეგნული ნიშნების საწინააღმდეგო არგუმენტებია საჭირო.

კლასობრივი მიკუთვნებულობის შეგრძნება იშვიათად სცდება ზედაპირულობის ფარგლებს. თითქოს უბრალოდ „კრეატივში“  ან „ტექნოლოგიებში” ხარ დასაქმებული ­– ასობით ასეთი კლასი შეიძლება არსებობდეს. ამგვარი კლასობრივი თვითშეგნება თვითონვე იზღუდავს თავს ზედაპირულობისათვის და ნიღბავს არა არსს, არამედ სტრუქტურულ კითხვას, თუ როგორ ხდება ადამიანის ძალისხმევის გასაქონლება და ვინ იღებს ამ პროცესისგან ყველაზე მეტ სარგებელს. იმ შეძენილი წარმოდგენების ფარგლებში, რომელთაც საკუთარ იდენტობაზე ფიქრისას ვიყენებთ, სათანადო იარაღები არ გაგვაჩნია იმის გასაგებად, თუ სადაა ჩვენი ადგილი საინფორმაციო პოლიტიკურ ეკონომიაში – სისტემაში, რომლის გარეგნული იერსახისა და ზედაპირულობის ფარული მხარე მარადიული არსი კი არა, ისაა, რაც, როგორც წესი, უხილავია – საწარმოო ძალები.

კლასობრივი ცნობიერების ამაღლების მიღწევა სხვა ენაზე საუბრის დაწყებას, მოცემულ ტერმინებზე უარის თქმასა და ახალი ტერმინებისა და ცნებების ძიებას ნიშნავს. ეს შეიძლება საკმაოდ რთული აღმოჩნდეს. პირადი გამოცდილებით გეტყვით: ამერიკელ კოლეჯის სტუდენტებს, რომელთაც ვხვდები ხოლმე, სიტყვა ბურჟუაზიის წარმოთქმაც კი უჭირთ – არათუ გააზრება. ყველაფერი, რასაც ბურჟუაზია ოდესღაც კულტურული თვალსაზრისით ნიშნავდა, უკვალოდ გაქრა. მმართველი კლასის გარეგნული ნიშნები და სტილი ბურჟუაზიულს აღარ ჰგავს. ჩვენი ახალი სტილის ბატონები კოსტიუმს მხოლოდ მაშინ ირგებენ, როცა მათ კონგრესში იბარებენ; ჩვეულებრივ კი, ერთი შეხედვით მოკრძალებული და არათვალშისაცემი, თუმცა ძვირადღირებული მაისურები აცვიათ. მათ ვერ ნახავ საწარმოს გახსნისას, ლენტის გასაჭრელად მისულებს. ისინი აღარ მოგვიწოდებენ შრომისმოყვარეობისა და თავშეკავებისაკენ; ისინი კრეატიულობას, „მაინდფულნესსა” და ეთიკურ მოხმარებას ქადაგებენ. ბურჟუაზიული კულტურა, რომელთანაც მარქსისტული ესთეტიკის მიმდევარ მრავალ თაობას ორმხრივი – სიყვარულით და სიძულვილით სავსე – დამოკიდებულება ჰქონდა, ფაქტობრივად გადაშენდა. მმართველი კლასი ის აღარაა, რაც იყო. შესაძლოა, მას სხვა სახელი სჭირდება. 

კიდევ უფრო რთულია სახელი დაარქვა მათ, ვისი ადგილიც საინფორმაციო პოლიტიკური ეკონომიის სტრუქტურაში ახალი ინფორმაციის შექმნას უკავშირდება. ეს მთლად შრომაც არ არის, რადგან საქმე ყოველდღიურად ერთი და იგივე არაა – პირიქით, ყოველდღე განსხვავებულია. შედეგიც რაოდენობრივად დათვლადი ნამატით არ იზომება, თუმცა ეს ვექტორალისტურ კლასს მცდელობაში ხელს არ შეუშლის. ამ ადამიანების (ჩვენი) აღწერის მცდელობისას,  ერთ-ერთი პოპულარული ტერმინი იყო „კრეატიული კლასი“.31 უფრო რადიკალური მიდგომის მიხედვით, ჩვენს საქმიანობას „არამატერიალური შრომა“ ან „პოსტფორდისტული შრომა“ ეწოდებოდა, ხოლო ჩვენ – „კოგნიტარიატი“.32 თუმცა, კრეატიულობის ენაში არის რაღაც იდუმალება, არამატერიალურში – რაღაც იდეალისტური, განსაზღვრების უბრალო დამატებაში – რაღაც რეტროსპექტული, ხოლო კოგნიციის კატეგორიაში – გარკვეული რაციონალისტური მიკერძოება, იმის გათვალისწინებით, რომ ჩვენს სამუშაო აღწერილობაში ემოციების მართვაც შეიძლება შედიოდეს.33 

მე ვამჯობინე, ჩვენთვის ჰაკერთა კლასი მეწოდებინა. ოცი წლის წინ, ალბათ, ეს ტერმინი მეტისმეტად რომანტიკულად ჟღერდა – ლეგალურობის ზღვარზე, გასაქონლების ლოგიკის მიღმა.34 ახლა კი, ის უფრო მეტად კრიმინალურ ასოციაციებს იწვევს. ეს შეცვლილი სემანტიკა თუ რამეს გვეუბნება, პირველ რიგში სწორედ იმას,  თუ რამდენად წარმატებული აღმოჩნდა ვექტორალისტური კლასი. ახლა თითქმის წარმოუდგენელია საინფორმაციო ტექნიკის მეშვეობით ძველიდან ახლის შექმნისკენ მიმართული ღია, ცოცხალი და ექსპერიმენტული მიდგომა არსებობდეს ისე, რომ ის მთლიანად არ იყოს შეზღუდული საინფორმაციო ვექტორის მხრიდან გასაქონლებითა და კონტროლით.

თუმცა, როგორც სამრეწველო მუშათა კლასმა ხელოსნური შრომისგან შეინარჩუნა უტოპიური წარმოდგენა იმაზე, თუ როგორი უნდა ყოფილიყო შრომა, ისევე შესაძლებელია ჩაეჭიდო იმ განცდას, თუ როგორია ინფორმაციის გარდაქმნის გზით აქამდე არარსებული ელეგანტურობის შექმნა, და თან საკუთარი თავისუფალი დროის, მიზნებისა და ამოცანების შესაბამისად.35 აი, ამას შეიძლება ნიშნავდეს ჰაკერობა. ყველაზე შთამბეჭდავი კადრები სერიალებში „შეშლილები“ და „შეჩერდი და აალდი“ ტელევიზუალურ ენას სწორედ ასეთი, სიხარულით აღსავსე მომენტებისათვის ეძებენ, თუმცა სიუჟეტური ქარგა მუდმივად გვახსენებს, რომ ეს ბედნიერი წამებიც ინფორმაციის გასაქონლების ჩარჩოებშია მოქცეული.

საკუთარი თავის ჰაკერთა კლასად მოაზრება, შესაძლოა, დღეს ისეთივე ქმედება იყოს, როგორიც სიტყვა ქვიარის, ან ნებისმიერი სხვა, უარყოფითი კონოტაციის მქონე ტერმინის სიამაყით რეაპროპრიაციაა მათ მიერ, ვისაც ის უშუალოდ მიემართება, სწორედ ისე, როგორც მარქსმა და ენგელსმა „კომუნისტური პარტიის მანიფესტის“ პოეტურ პირველ სტრიქონებში, წინასწარ გათვლილი სვლით, სიტყვა კომუნისტი მაძაგებლებისგან დაიბრუნეს და ახლებურად შეითვისეს. ეს წანაცვლების ეშმაკური და მარჯვე ნიმუში იყო. საერთო მარაგში არსებულ ენას მათ ახალი ფუნქცია მიანიჭეს, წაშალეს მცდარი მნიშვნელობები და ახლით ჩაანაცვლეს. აზროვნებისთვის სივრცის გათავისუფლება ნიშნავს ენაში და ენის წინააღმდეგ მუშაობას, მასზე გარკვეული ზეწოლის მოხდენას.

რა იქნება, თუ თეორიის წერისადმი უფრო გაბედულ, მოდერნისტულ, გაუცხოებულ მიდგომას გამოვიყენებთ? რა მოხდება, თუ თეორიას, როგორც ჟანრს, ისეთივე საინტერესო განვითარებას, უცნაურობას, პოეტურ თუ ნარატიულ სიმდიდრეს მოვთხოვთ, როგორსაც სხვა ლიტერატურისგან ვითხოვთ ხოლმე? რა მოხდება, თუ მას არ განვიხილავთ მაღალ თეორიად, რომელსაც პრეტენზია აქვს სხვა ჟანრების დაკანონებასა ან ინტერპრეტაციაზე, არამედ დაბალ თეორიად, ვულგარულ, ჩვეულებრივ, ოდნავ მოუხეშავ რამედ – რომელსაც სამყაროზე საუბრის იმაზე მეტი პრეტენზია არ გააჩნია, ვიდრე რამე სხვას?36 მისი წაკითხვა შესაძლოა უფრო სახალისო იყოს, სამყაროს შესახებ რაღაც უცნაური გვითხრას. შესაძლოა, უბრალოდ, საშუალება მოგვცეს, სამყაროში სხვანაირად ვიმოქმედოთ. სამყაროში, სადაც ისტორიისადმი ძველი რწმენა აღარ არსებობს, მაგრამ არსებობს ისტორიები, რომელთა შექმნა, თუ ეს აუცილებელია, ჯერ კიდევ შეიძლება.

კაპიტალიზმის, როგორც გაბატონებული წარმოების წესის დასასრული ისეთი თემაა, რომელსაც გულითადი ყურადღება არ ეთმობოდა. მისი ერთგული მიმდევრებისთვის მას დასასრული არ გააჩნია, ვინაიდან თავად წარმოადგენს ისტორიის დასასრულს.37 მისი მტრებისთვის კი, მისი დასრულება მხოლოდ კომუნიზმს შეუძლია. თუკი კომუნიზმმა – მდგომარეობამ, რომელიც ძირითადად წარმოსახვით სფეროში არსებობს და მუდამ სამომავლოდ არის გადადებული – ვერ გაიმარჯვა, მაშინ, წესით, კვლავ კაპიტალის მმართველობის ხანაში უნდა ვიყოთ. მოდი, წამით შევჩერდეთ იდეოლოგიურ ტვირთზე, რომელიც ამ პოეტურ წარმოსახვას და მის შედეგებს ერთვის: აწმყო ძირითადად მისი საოცნებო ნეგაციის მეშვეობით განისაზღვრება. მაგარი თეოლოგიაა!

თუკი გვსურს, კაპიტალიზმი ისტორიულ ცნებად გამოვიყენოთ, მაშინ მისი დასასრულის საკითხი ღიად უნდა დარჩეს. სააზროვნო ექსპერიმენტი იმის თაობაზე, გადააჭარბა თუ არა მას წარმოების სხვა გაბატონებულმა წესმა, სულ მცირე, დასაშვები უნდა იყოს. კაპიტალის ცნება სწორედ იმდენადაა თეოლოგიური, რამდენადაც კითხვები წარმოების სხვა ექსპლუატაციური წესებით მისი შესაძლო ჩანაცვლების შესახებ, ტაბუდადებული რჩება. მაშ, როგორ შეიძლება კაპიტალიზმის ცნება ისტორიულ კონტექსტს დაუბრუნდეს? საკუთარი არსისა და ზედაპირული გამოვლინებების დუალურობაზე უარის თქმით.

თეორიები, რომლებიც კაპიტალის არსის მარადიულობას, ისტორიის მანძილზე მის მთლიანობასა და თვითმყოფადობას განიხილავენ, როგორც წესი, საწარმოო ურთიერთობების ანალიზზე ამახვილებენ ყურადღებას. მარქსის „კაპიტალიდან“ შესაძლებელია საკმაოდ საგულისხმო თეორიული ჩონჩხის მიღება, რომელიც ბურჟუაზიული პოლიტიკური ეკონომიის თეოლოგიური ცნებების კრიტიკით, მათთან დაპირისპირებაში ვლინდება. ეს კონცეპტუალური ჩონჩხი იმდენად მტკიცეა, რომ საშუალებას გვაძლევს ნებისმიერი მოვლენა ამ ცნებების ზედაპირულ გამოვლინებად მივიჩნიოთ, იმ პირობით, თუკი ის ფარულ არსად წარმოჩინდება. ამ პროცედურისას მხედველობიდან ორი ასპექტი გვრჩება. პირველი, რომ ბურჟუაზიული პოლიტიკური ეკონომია, რომელიც მარქსის კრიტიკის საგანი იყო, ახლა თავად არის სამუზეუმო ექსპონატი.38 მეორე, რომ საწარმოო ურთიერთობებზე ამგვარი კონცენტრირებისას, საწარმოო ძალებს ძალიან მცირე ყურადღება ეთმობა. ჩვენ საკმარის დროს არ ვუთმობთ იმის გააზრებას, თუ რამდენად განსხვავდება „ტვინის გამლაყებელი დანადგარის“ მექანიზმი ხორცსაკეპი მანქანისგან.

ეს გარკვეულწილად პრობლემაა, რადგან კაპიტალიზმის პირობებში საწარმოო ძალების დინამიზმი, პირველ რიგში, სწორედ თეორიის ერთ-ერთი გამორჩეული ასპექტი იყო. თუმცა, საწარმოო ურთიერთობების თეორიული გაგება შესაძლებელია, საწარმოო ძალებისა კი – არა. საწარმოო ძალები არ ემორჩილებიან აღიარებული მოაზროვნის კეთილშობილი და მაღალი თეორიის ფარგლებში აბსტრაქტულ, კონცეპტუალურ მიმოხილვას. მათი შეცნობა მხოლოდ კრიტიკული თეორიის ერთობლივად წარმოების გზითაა შესაძლებელი, რაც მრავალი სფეროს გამოცდილებას აერთიანებს და გულისხმობს მათ, ვისაც სიღრმისეულად ესმის საინფორმაციო ტექნოლოგიები, ხელოვნური ინტელექტი, მიწოდების ჯაჭვის მართვა, მასალათმცოდნეობა, გამოთვლითი ბიოლოგია და მრავალი სხვა. ჩვენ დიდი ხანია უკან მოვიტოვეთ ის ორთქმავლები, რომელთა ჩანახატებსაც მარქსი თავის ბლოკნოტებში აკეთებდა.39

ნუთუ, შეუძლებელია, საწარმოო ძალებში საკმარისი გარდაქმნები მომხდარიყო იმისათვის, რომ მკაცრად კაპიტალისტური წარმოების წესის ბორკილებიდან გავთავისუფლებულიყავით? ამ კითხვის ორი ვერსია არსებობს. პირველი მიდგომა, ვექტორალისტური კლასის სასარგებლოდ, ამ ახალი განვითარებისთვის თეოლოგიურ გამართლებას ეძებს, ამტკიცებს რა, რომ ის საბოლოოდ ასრულებს კაპიტალიზმის უფრო პრობლემურ ასპექტებს. მაგრამ ამ კითხვის უფრო საგულისხმო ვერსია ასე დაისმის: ის, რაც წარმოიშვა, – კაპიტალისტური წარმოების წესზე დამატებით, მასზე დაშრევებული, – ხომ არ არის რაღაც თვისობრივად განსხვავებული, რაც კლასობრივი ბატონობის, ჭარბი ღირებულების ამოღებისა და კლასთა ფორმირების სრულიად ახალ სახეებსაც კი წარმოქმნის?

ინფორმაციის მატერიალურ საწარმოო ძალად აღმოცენება გარკვეულ ხანს თითქოს არსებული საწარმოო ურთიერთობების ფარგლებისთვის თავის დაღწევასა და  საკუთრების არსებული ფორმების გაუქმებას შეძლებდა. ინფორმაცია გვესახებოდა ერთადერთ რამედ, რაც ნამდვილად შეიძლებოდა საერთო რესურსის საფუძვლად ქცეულიყო. მან დაანგრია ძველი კულტურის ინდუსტრია. ინფორმაციის მწარმოებლებმა დაიწყეს ფიქრი არა მხოლოდ თავიანთ სახელოსნო და სავაჭრო ინტერესებზე, არამედ კლასობრივ ინტერესზეც.

ან ასე ჩანდა XXI საუკუნის დასაწყისში, როცა „ჰაკერის მანიფესტი“ დავწერე. ის, რაც ვერ განვჭვრიტე, შემოქმედების მიტაცების სრულიად განსხვავებული ტექნიკის აღმოცენება იყო. მიუხედავად იმისა, რომ მმართველ კლასში ჯერ კიდევ არსებობენ ელემენტები, რომელთაც სურთ შემოქმედება კერძო საკუთრების სულ უფრო მკაცრ ფორმებში მოაქციონ, ამავე კლასის სხვა წარმომადგენლებმა საპირისპირო გზა აირჩიეს. თავისუფალი შემოქმედების კონტროლის ან შეზღუდვის ნაცვლად, ეს სხვა სტრატეგია მისი მიტაცების უფრო აბსტრაქტულ დონეზე გადატანას გულისხმობდა. შესაძლებელი გახდა ინფორმაციის წარმოების აუთსორსინგი აუნაზღაურებელ მშრომელებზე, ადამიანებზე, რომლებიც მუშაობენ, მაგრამ ანაზღაურებასაც კი არ საჭიროებენ, შემდეგ კი, მათ მიერ წარმოებული ინფორმაციის ჯამური ღირებულების მიტაცება და ისეთ რესურსად განხილვა, რომელიც მონეტიზებას ექვემდებარება.40

ეს ახალი ტიპის მმართველი კლასი ჭარბ ღირებულებას კი არ ითვისებს, არამედ ექსპლუატაციას ინფორმაციის ასიმეტრიის მეშვეობით ეწევა. ის, ზოგჯერ საჩუქრის ფორმითაც კი, გაძლევთ წვდომას ინფორმაციის იმ ფრაგმენტის ადგილმდებარეობის შესახებ, რომელსაც ეძებთ.41 ან საშუალებას გაძლევთ, თავად ააწყოთ საკუთარი სოციალური ქსელი. ან – შეასრულოთ კონკრეტული ფინანსური ტრანზაქცია. ან პლანეტის კოორდინატებს გაწვდით და იმას, თუ რა იძებნება იმ ადგილას. ან თუნდაც თქვენი დნმ-ის შესახებ გეტყვით რამეს. ან თქვენი მცირე ბიზნესისთვის ლოგისტიკურ ინფრასტრუქტურას უზრუნველყოფს. მაგრამ სანამ თქვენ ინფორმაციის ეს პატარა ნაკუწი მოგეწოდებათ, მმართველი კლასი მთელ ამ ინფორმაციას ერთობლიობაში იღებს. ის იყენებს ასიმეტრიას იმ მცირედ ნაწილსა, რაც თქვენ იცით, და იმ აგრეგირებულ ცოდნას შორის, რასაც თავად ფლობს – აგრეგატს, რომელსაც თქვენ მიერ „ნებაყოფლობით“ მოწოდებული ინფორმაციის მეშვეობით აგროვებს.

პრაქტიკაში, ჩვენი დროის ეს ახალი მმართველი კლასი მოითხოვს შემოქმედების კონკრეტული აქტების საკუთრების ფორმით შეზღუდვას და კოლექტიურ შემოქმედებით საქმიანობაზე წვდომას, საიდანაც ინფორმაციის აგრეგირება ხდება. სწორედ ეს არის ვექტორალისტური კლასი. თუ კაპიტალისტურ კლასს წარმოების საშუალებები ეკუთვნის, ვექტორალისტური კლასი საინფორმაციო ვექტორებს ფლობს. მას ეკუთვნის კომუნიკაციის ექსტენსიური ვექტორები, რომლებიც სივრცეს კვეთენ; გამოთვლების ინტენსიური ვექტორები, რომლებიც დროს აჩქარებენ; საავტორო უფლებები, პატენტები და სასაქონლო ნიშნები, რომლებიც ახალ მეთოდებზე ყურადღებას ამახვილებენ ან მათი საკუთრების უფლებას გასცემენ; ლოგისტიკური სისტემები, რომლებიც მართავენ და აკონტროლებენ ნებისმიერი რესურსის განლაგებასა და გადაადგილებას; ფინანსური ინსტრუმენტები, რომლებიც ნებისმიერი რესურსის ფინანსურ ღირებულებას წარმოადგენენ და, რომლებიც შეიძლება განთავსდეს ბაზრებზე, რათა კოლექტიურად დადგინდეს ამ რესურსების ყველა შესაძლო სამომავლო კომბინაციის პოტენციური ღირებულება. ამ კლასს ეკუთვნის ალგორითმები, რომლებიც კონკრეტულ ინფორმაციას კონკრეტულ გარემოებებში აფასებენ, ახარისხებენ და გასცემენ.

ეს ვექტორალისტური კლასი გაბატონებას იწყებს არა მხოლოდ დაქვემდებარებულ, არამედ სხვა მმართველ კლასებზეც. როგორც კაპიტალი გაბატონდა მიწის საკუთრებაზე, მიწის კონტროლის უფრო აბსტრაქტულ და მოქნილ საკუთრების ფორმად ქცევის მეშვეობით, ვექტორალისტურმა კლასმაც მოიცვა კაპიტალი და აჯობა მას კიდევ უფრო აბსტრაქტული ფორმის დამკვიდრებით. კაპიტალისტური კლასი არახელსაყრელ მდგომარეობაში აღმოჩნდა. წარმოების საშუალებების ფლობა – შრომისა, რომელიც კაპიტალად ქარხნებისა და დანადგარების სახით მატერიალიზდება, ხისტი და გრძელვადიანი ინვესტიციაა. ვექტორის ფლობა და კონტროლი კი –  ახალი ინფორმაციის ტრანსფორმაცია, რომელიც პატენტების, საავტორო უფლებების, ბრენდების, საკუთრების ლოგისტიკის სახით მატერიალიზდება, უფრო აბსტრაქტული, მოქნილი და ადაპტირებადია. ის არ არის უფრო რაციონალური, მაგრამ უფრო აბსტრაქტულია. ვექტორალისტური კლასი სრულ კონტროლს აწესებს იმ გზაჯვარედინებზე, რომლებზეც საინფორმაციო ნაკადები გადაადგილდება, იკვებება რა, მიშელ სერის პარაზიტის მსგავსად, გადამწყვეტ საგზაო კვანძებზე ინფორმაციისა და ხმაურის გუგუნის მეშვეობით.42

ყოველდღიურ ცხოვრებაში ვექტორული მმართველობის ყველაზე აშკარა ასპექტი ყურადღების მონოპოლიზებაა, თუმცა ის მხოლოდ ამაზე არ დაიყვანება. როგორც ივ სიტონი აღნიშნავს, ციფრული მონაცემებით გადატვირთულ სამყაროში იშვიათი სწორედ ამ მონაცემებისკენ მიპყრობილი ყურადღებაა.43 ყურადღების მართვა ბრენდების, ცნობილი ადამიანებისა და მედიის „საკუთრებათა“ ფლობითა და კონტროლით ­– ეს არის ვექტორული ეკონომიკის საჯარო სახე, დეზინტეგრირებადი სპექტაკლი.44 ნაწილობრივ, ეს ყოფილი  „კულტურის ინდუსტრიიდან” მომდინარეობს, მაგრამ ის აღარ არის განცალკევებული ინდუსტრია, გასაქონლებული დასვენების დრო. ახლა ის წარმოებისა და მოხმარების მთლიან პროცესშია ჩართული.

კაპიტალიზმის, როგორც გაბატონებული წესის, ჩანაცვლების ეს მოკლე მონახაზი იმ უპირატესობით გამოირჩევა, რომ თანამედროვე ცხოვრების მრავალ ასპექტს, რომლებიც ხშირად განცალკევებულად განიხილება, ერთი და იმავე ისტორიული განვითარების ნაწილებად წარმოაჩენს. ტექნოლოგიების, ფინანსიალიზაციის, ნეოლიბერალიზმისა და ბიოპოლიტიკის აღზევება იმავე საწარმოო ძალების ტრანსფორმაციის შედეგად გვევლინება, რაც საწარმოო ურთიერთობებზე იქამდე ახდენს ზეწოლას, სანამ ახალი მმართველი კლასის ფორმირების სახით არ იფეთქებს.

ჩვეული ისტორიული ნარატივის მიხედვით, სამოცდაათიანი წლების მიწურულს შრომითმა ძალამ ზედმეტად განვითარებულ სამყაროში კაპიტალი ჩიხში მოაქცია.45 ამ ამბავში, ფინანსიალიზაცია და ნეოლიბერალიზმი გვევლინება მხსნელად. მაგრამ როგორ? რომელმა მატერიალურმა საშუალებებმა გახადა ფინანსიალიზაცია შესაძლებელი? რომელმა ფარულმა სოციალურმა ძალებმა მისცა ნეოლიბერალურ იდეებს პოლიტიკური ინსტრუმენტების სახით აღმოცენების საშუალება? რატომ ემთხვევა ეს „ტექნოლოგიების“, როგორც სამრეწველო სექტორის, აშკარა დასაბამს?

სააზროვნო ექსპერიმენტში, რომლის მონახაზსაც ვაკეთებ, ყველა ეს მოვლენა ახლებურად ერწყმის ერთმანეთს. კაპიტალისტური კლასი შრომის მოთხოვნებთან დაპირისპირების ჩიხიდან გამოსავალს ეძებდა იმ დროს, როდესაც წარმოების ძველი საშუალებების გაუმჯობესება პროდუქტიულობის ზრდის თვალსაზრისით დიდ სარგებელს აღარ იძლეოდა. კაპიტალისტურმა კლასმა იფიქრა, რომ შრომის ვექტორით ჩანაცვლებით, გამოსავალს და გასაქცევ გზას მიაგნო. გლობალიზაცია, დეინდუსტრიალიზაცია და აუთსორსინგი მას საშუალებას მისცემდა, გათავისუფლებულიყო შრომითი ძალისაგან, რომელიც წარმოების ნაკადებს ბლოკავდა. იგივე საინფორმაციო ვექტორი, ყოველდღიური ცხოვრების ფინანსიალიზაციის გზით, არა მხოლოდ უფრო აბსტრაქტული და მოქნილი სახის წარმოებას, არამედ ასეთივე მოხმარებასაც უზრუნველყოფდა.46 მუშებმა, როგორც მწარმოებლებმა, აღმოაჩინეს, რომ მათმა სამუშაო ადგილებმა სხვაგან გადაინაცვლა; მუშებმა, როგორც მომხმარებლებმა კი, აღმოაჩინეს, რომ მათი მსყიდველობითი უნარი, ყოველ შემთხვევაში, დროებით მაინც, აღდგა.

პარადოქსი ისაა, რომ ის, რაც ზედმეტად განვითარებულ სამყაროში კაპიტალს  მშრომელთა დასამარცხებლად თავდაპირველად თითქოს ეხმარებოდა, კაპიტალის საზიანოდ შემობრუნდა. ის ახალი საწარმოო ძალები, რომლებმაც შრომისთვის გვერდის ავლა შესაძლებელი გახადეს, თავად იქცნენ ახალ გაბატონებულ საწარმოო ძალებად. ძალაუფლება ღირებულებათა წარმოქმნის ჯაჭვზე საწარმოო საშუალებების ფლობიდან და კონტროლიდან საინფორმაციო ვექტორების ფლობასა და კონტროლზე გადადის. აღმოცენდა სრულიად ახალი ინდუსტრიები, და ამასთან, სრულიად ახალი კორპორაციებიც – ე.წ. ტექნოლოგიური სექტორი. მაგრამ ყველა კორპორაცია, რეალურად, სულ უფრო მეტად ორიენტირდებოდა ინფორმაციის ფლობასა და კონტროლზე.

ღირებულებათა წარმოქმნის ჯაჭვის კონტროლი საინფორმაციო ვექტორის ფლობის მეშვეობით თვით სიცოცხლეზეც კი ვრცელდება. სხვათა შორის, ეს ერთ-ერთი მთავარი მიზეზია იმისა, თუ რატომ აღარ არის მიზანშეწონილი ცოცხალი შრომის სიცოცხლისუნარიანობისა და კაპიტალის, როგორც მკვდარი შრომის, ურთიერთდაპირისპირება.47 არა კაპიტალი, არამედ ვექტორი აღწევს სხეულში და მართავს მას, არა მხოლოდ, როგორც ხორცის ნაჭერს, არამედ როგორც ინფორმაციას, სხეულის სხვადასხვა მდგომარეობის მეთვალყურეობის, ქიმიური სიგნალების შემცვლელი პრეპარატებით მისი ფუნქციების მოდიფიცირების, და სიცოცხლის ასპექტების, როგორც დიზაინის, დაპატენტების საშუალებით.48 სასწორზე არც ბიოსია და არც პოლისი, არამედ ინფორმაციის საკუთრების რეჟიმი, რომელიც ორგანიზმზე ვრცელდება. ის ახალი საწარმოო ძალები, რომლებიც ჩვენს დროში აღმოცენდა, რეპროდუქციის და ცირკულაციის ძალებიცაა.

ვექტორალისტური კლასის ძალაუფლება არ არის კოგნიტიური; მისი ძალაუფლება არც საზოგადო ინტელექტზე ვრცელდება.49 ის ისევე მშვენივრად ხარობს ხმაურის, არასტაბილურობისა და უსარგებლო ან ყალბი ინფორმაციის საშუალებით, როგორც ნებისმიერი სახის ინტელექტის ან გონის მეშვეობით.50 ის ისევე ღრმად აღწევს ადამიანის სხეულებრიობაში და სექსუალობაშიც კი, როგორც ინტელექტში.51 ხელოვნური გამოთვლითი წესრიგის ფორმები, რომლებსაც ის ქმნის, ადამიანური შემეცნების გაღრმავება ან იმიტაცია კი არ არის, არამედ სრულიად სხვა რამ.52

ამ წარმოების წესის უცნაურობის ინტერპრეტაცია დამკვიდრებული ჰერმენევტიკული კონცეპტუალური კატეგორიებით შეუძლებელია, რადგან ისინი მეცხრამეტე საუკუნის „ორთქლზე მომუშავე“ კაპიტალიზმის საწარმოო ურთიერთობების კრიტიკიდან მომდინარეობს. მართლაც, ახლა უკვე ჩანს, რამდენად არასრული იყო და რჩება მარქსის კრიტიკა. კაპიტალიზმის მისეული კრიტიკული გაგებაც კი, კვლავ მეტაფორულად განიხილავს კაპიტალიზმს, როგორც გიგანტურ, დისფუნქციურ ორთქლმავალს, რომელიც დაურეგულირებელი შიდა წნევისგან ნებისმიერ მომენტში შეიძლება აფეთქდეს.53 მარქსს არ შეუძლია კრიტიკულად იფიქროს ინფორმაციაზე, ამ ცნების თანამედროვე გაგებით, რადგან იმდროინდელ საწარმოო ძალებს ეს ცნება ჯერ კიდევ არ შეუქმნია.

მარქსმა იპოვა ის, რაც მის თანამედროვეობაში კაპიტალის შესახებ არსებულ თეორიებს აკლდა. მან გაცვლასა და წარმოებას შორის ჩამოფარებული ფარდა გადასწია და იპოვა ექსპლუატირებული შრომა, რომელიც ამ სისტემას ქმნის. მან დაწერა ერესი იმის შესახებ, რომ კაპიტალი მკვდარი შრომაა – შედედებული ვარდისფერი ლორწოვანი მასა – და განაგრძო წერა შრომის პრიზმიდან, შრომისა, რომლის ექპლუატაციასაც ეწევა კაპიტალი. მაშ ასე: მოდი, მოვიძიოთ ის, რაც აკლია როგორც კაპიტალის, ისე ინფორმაციის თეორიებს ჩვენს დროში. მოდი, ვიპოვოთ ის თავისებური კლასი, რომელიც ინფორმაციას ფლობს და აკონტროლებს. მოდი, ვიპოვოთ ექსპლუატირებული კლასი ან კლასები, რომლებიც ამ ინფორმაციას ქმნიან და მის გავლენას ექვემდებარებიან. ვულგარულად რომ ვთქვათ: კაპიტალისტური კლასი ჩვენს სხეულს ჭამს, ვექტორალისტური კლასი კი – ჩვენს ტვინს.

ამ სააზროვნო ექსპერიმენტის აწმყოში დაბრუნებით, შეგვიძლია, თანამედროვე დროის ისტორიულ სპეციფიკაზე ვიფიქროთ. სწორედ ეს იყო მარქსის დიდი მიღწევა. მან თავისი დრო გაიაზრა. მისი აწმყო მის წარსულს არ ჰგავდა – მას ახალი მახასიათებლები ჰქონდა, რომლებიც სიტუაციისთვის ადეკვატურ ცნებებს წარმოშობდნენ. ამას კი პარადოქსულ და პროვოკაციულ აზრამდე მივყავართ, რომ ნებისმიერი თეორია, რომელშიც აწმყო არსებითად მარქსის დროინდელი წარსულის მსგავსია და მისგან მხოლოდ რამდენიმე გარეგნული მახასიათებლით განსხვავდება, „მარქსისტული“ ვერ იქნება, რადგან ასეთი ერთგულება უთუოდ მისი მიღწევების ღალატს ნიშნავს. დებორი: „თეორიები იმისთვის იქმნება, რომ დროის ომში დაიღუპონ”.54

ალბათ, უმჯობესია, ასეთი თეოლოგიური კითხვები მორწმუნეებს დავუტოვოთ, რომლებიც, ნებისმიერ შემთხვევაში, ბრძოლით დაღლილ და შეთხელებულ ჯგუფს წარმოადგენენ. სამაგიეროდ, გთავაზობთ კვლევის დღის წესრიგს: როგორია წარმოების ამჟამინდელი ძალები და როგორ შეიძლება მათი (წინასწარი) გაგება ცნებათა მოკრძალებული რეპერტუარით? როგორ წარმოშობს ეს საწარმოო ძალები კლასობრივი ძალაუფლების თანამედროვე ფორმებს და როგორ ჩამოაყალიბა ამ ძალაუფლებამ, თავის მხრივ, საწარმოო ძალების ეს კონკრეტული ფორმა? რა მომენტში შეძლებენ დაქვემდებარებული კლასები, რომლებიც იძულებული არიან იცხოვრონ იმ სამყაროში, რომელსაც ეს საწარმოო ძალები მმართველი კლასის ინტერესების მიხედვით ქმნიან, საკუთარი ნებისა და ავტონომიის გამოვლენას? იმ ზიანის გათვალისწინებით, რაც ამ ზოგადმა ეკონომიკამ მსოფლიოს მოუტანა, არსებული სამყაროს რა ალტერნატივა შეგვიძლია შევქმნათ მისივე ხელსაწყოების გამოყენებით?55

*  "კაპიტალიზმი - თუ რამე უარესი?" მეორე თავია მაკენზი უორკის 2019 წელს გამოცემულ წიგნისა “კაპიტალი მკვდარია. ეს რამე უარესია?”

შენიშვნები

1.  Donna Haraway, “The Promises of Monsters,” The Haraway Reader, New York: Routledge, 2004.

2.  Melissa Gregg, Counterproductive: Time Management in the Knowledge Economy, Durham, NC: Duke University Press, 2018.

3.  Lana Wachowski and Lilly Wachowski (directors), The Matrix, Los Angeles: Warner Brothers, 1999.

4.  Joss Whedon (executive producer), The Dollhouse, Los Angeles: 20th Century Fox Productions, 2009-ZOIO.

5.  Arlie Russell Hochschild, The Managed Heart, Berkeley: University of California Press, 2011.

6.  Jordan Peele (writer and director), Get Out, Los Angeles: Blumhouse Productions, 2017.

7.  Ann Leckie, Ancillary Justice, London: Orbit, 2015.

8.  Agustin de Rojas, The Year 200, trans. Nick Caistor and Hebe Powell, New York: Restless Books, 2016.

9. ბუტს რაილის ფილმი „ბოდიში შეწუხებისთვის“ (Significant Productions, 2018) კომბინატორიის კიდევ ერთ შესაძლებლობას წარმოაჩენს: ცხენის დნმ-ით მშრომელთა სხეულების გენეტიკური მოდიფიკაცია ხდება, რათა მუშების ახალი და უფრო ძლიერი სახეობა შეიქმნას. 

10.  Karl Marx, “Preface (to A Contribution to the Critique of Political Economy),” Early Writings, London: Penguin, 1992, 424ff.

11.  Marshall Berman, All That Is Solid Melts into Air: The Experience of Modernity, New York: Penguin, 1988.

12.  McKenzie Wark, A Hacker Manifesto, Cambridge, MA: Harvard University Press, 2004.

13.  Evegeny Pashukanis, Law and Marxism, London: Pluto Press, 1987.

14.  James Boyle, The Public Domain, New Haven, CT: Yale University Press, 2010.

15.  Phillip Kalantzis-Cope, The Work and Play of the Mind in the Information Age: Whose Property? London: Palgrave, 2017.

16.  Pekka Himanen, The Hacker Ethic, New York: Random House, 2002.

17.  Matthew Weiner et al. (executive producers), Mad Men, Los Angeles: Weiner Bros., 2007-2015.

18.  ამის კლასიკური მარქსისტული კვლევა სტუარტ ივენს, Stuart Ewen, Captains of Consciousness: Advertising and the Social Roots of Commercial Culture, New York: Basic Books, 2001.

19.  Christopher Cantwell and Christopher C. Rogers (creators), Halt and Catch Fire, Atlanta, GA: Gran Via Productions and Lockjaw Productions, 2014-2017.

20.  მე ეს ტერმინი პოლ ვირილიოსგან ვისესხე, მაგრამ კონცეფცია უფრო ახლოსაა ჰაროლდ ინისის ნაშრომთან, Harold Innis, The Bias of Communication, Toronto: University of Toronto Press, 2008.

21.  Jesse LeCavalier, The Rule of Logistics: WalMart and the Architecture of Fulfillment, Minneapolis: University of Minnesota Press, 2016.

22.  Leopold Kohr, The Overdeveloped Nations, New York: Shocken, 1978.

23.  დებატები ამის შესახებ შევაჯამე ნაშრომში, “From Fordism to Sonyism: Perverse Readings of the New World Order,” New Formations 16, 1992, 4-54.

24.   Karl Marx, The Revolutions of 1848, London: Verso, 2010; Karl Marx, Surveys from Exile, London: Verso, 2010; Karl Marx, The First International and After, London: Verso, 2010.

25.  Algirdas Julien Greimas, On Meaning: Selected Writings in Semiotic Theory, Minnesota: University of Minneapolis Press, 1987.

26.  Anna Tsing, Friction: An Ethnography of Global Connection, Princeton, NJ: Princeton University Press, 2005.

27.  The Marx Brothers, Go West (1940), directed by Edward Buzzell.

28.  Michael Hardt and Antonio Negri, Multitude, New York: Penguin, 2005. The term has a somewhat different valence in Paolo Virno, Multitude Between Innovation and Negation, Los Angeles: Semiotext(e), 2008.

29.  Bruce Robbins, The Beneficiary, Durham, NC: Duke University Press, 2017.

30.  Dave McNary, "Vice Media Employees Unionize," Variety, September 21, 2017; Nitasha Tiku, "Why Tech Workers Dissent is Going Viral," Wired, June 29, 2018; Daisuke Wakabayashi et at, "Coogle Walkout: Employees Stage Protest Over Handling of Sexual Harassment," New York Times, November 1, 2018. One could connect these recent instances of hacker activisim to more long-standing ones, such as the work of Computer Professionals for Social Responsibility.

31.  პოპულარული გახადა რიჩარდ ფლორიდამ, Richard Florida, The Rise of the Creative Class, New York: Basic Books, 2014.

32.  Franco Berardi, Soul at Work, Los Angeles: Semiotext(e), 2009.

33. შეგვიძლია კოგნიციაზე უფრო ფართო გაგებით ვიფიქროთ; იხილეთ Katherine Hayles, Unthought: The Powerofthe Cognitive Nonconscious, Chicago: University of Chicago Press, 2017.

34.  Steven Levy, Hackers, Sebastopol, CA: O'Reilly Media, 2010. ამ კლასიკური ნაშრომის წაკითხვა, მისი შინაარსის მიუხედავად, შესაძლებელია, როგორც იმ მომენტის ამსახველი წიგნის, სადაც გამოყენებულია ჰაკერი, ამ ტერმინის ვიწრო გაგებით, სანამ ის ვექტორალისტური წარმოების წესში სრულად ჩაეწერებოდა.

35.  E. P. Thompson, William Morris: Romantic to Revolutionary, Oakland, CA: PM Press, 2011. მორისს პირადი დაკვირვებით ესმოდა წინააღმდეგობა ხარისხიან შრომას, რომელიც ქმნიდა გამოყენებით ღირებულებას, და დაქირავებულ შრომას შორის, რომელიც გამოყენებით ღირებულებას გაცვლით ღირებულებას უქვემდებარებდა.

36.  Jack Halberstam, The Queer Art of Failure, Durham, NC: Duke University Press, 2010.

37.  Francis Fukuyama, The End of History and the Last Man, New York: Free Press, 2006.

38.  Maurice Dobb, Theories of Value and Distribution Since Adam Smith, Cambridge: Cambridge University Press, 1975.

39.  Amy Wendling, Karl Marx on Technology and Alienation, London: Palgrave, 2009.

40.  Tiziana Terranova, Network Culture: Politics for the Information Age, London: Pluto Press, 2004. შრომა განმსაზღვრელით “თავისუფალი” ჯერ კიდევ დროებითი ცნებაა, მაგრამ მასში იგრძნობა სასარგებლო დაძაბულობა დაქირავებული შრომის ნორმასთან მიმართებაში.

41.  Marcel Mauss, The Gift, Chicago: Hau Books, 2016.

42.  Michel Serres, The Parasite, Minneapolis: University of Minnesota Press, 2007.

43.  Yves Citton, The Ecology of Attention, Cambridge, UK: Polity, 2017.

44. ტერმინი „დეზინტეგრირებადი სანახაობა“, სიტყვების თამაში დებორის მიერ დამკვიდრებულ ტერმინ „ინტეგრირებულ სანახაობაზე“, ვისესხე ჯოდი დინის ნაშრომიდან, Jodi Dean, Blog Theory: Feedhack and Capture in the Circuits of Drive, Cambridge, UK: Polity, 2010.

45.  მაგალითად: Wendy Brown, Undoing the Demos: Neoliheralism s Stealth Revolution, New York: Zone Books, 2015.

46.  Randy Martin, Financialiyation of Daily Life, Philadelphia, PA: Temple University Press, 2002.

47.  როგორც მაგალითად, Antonio Negri, Marx Beyond Marx: Lessons on the Grundrisse, New York: Autonomedia, 1992.

48.  Melinda Cooper, Life as Surplus: Biotechnology and Capitalism in the Neoliheral Era, Seattle: University of Washington Press, 2008.

49.  იხილეთ შესავალი, McKenzie Wark, General Intellects, New York: Verso, 2017.

50.  Randy Martin, Knowledge LTD: Towards a Social Logic of the Derivative, Philadelphia, PA: Temple University Press, 2015.

51.  Paul B. Preciado, Testo Junkie, New York: Feminist Press at CUNY, 2013.

52.  Benjamin Bratton, The Stack: On Software and Sovereignty, Cambridge, MA: MIT Press, 2016.

53.  Amy Wendling, Karl Marx on Technology and Alienation, London: Palgrave, 2009.

54.  Guy Debord, in girum imus nocte et consumimur igni, London: Pelagian Press, 1991,63.

55.  Allan Stoekl, Bataille's Peak: Energy, Religion and Post-Sustainability, Minneapolis: University of Minnesota Press, 2007.