ზაფხულის ერთ ცხელ დღეს, 2017 წლის 18 ივნისს, უკრაინულ ფემინისტურ და ლგბტ თემში უზარმაზარი, უპრეცედენტო სკანდალი ატყდა, რომელმაც დასაბამი დაუდო დებატების უწყვეტ ნაკადს, დღემდე რომ გრძელდება. კოლექტიური შეშფოთების მიზეზს წარმოადგენდა ხელნაწერი პლაკატი კიევის იმდღევანდელ „ღირსების მარშზე“. პლაკატის ტექსტი: „სიკვდილი ერს, ქვიარი მტრებს”, ცნობილი ულტრამემარჯვენე ლოზუნგის „დიდება ერს, სიკვდილი მტრებს!“ პაროდიას წარმოადგენდა. წარწერისთვის ფერების მრავლისმეტყველი კომბინაცია იყო შერჩეული: პირველი ხაზი, წითელი და შავი - უკრაინის უკიდურესი მემარჯვენეების დროშის ფერებში იყო, ხოლო მეორე ხაზი - იისფერი და შავი, ანარქო-ფემინისტური დროშის ფერებში, ამავე ფერის გულებით იყო გაფორმებული. (სურათი 1)
სურათი 1 - ხელით დამზადებული პლაკატი 2017 წლის კიევის პრაიდ მარშზე წარწერით „სიკვდილი ერს, ქვიარი მტრებს”(უკრაინულად)
წყარო: მარია მაიერჩიკი და ოლგა პლახოტნიკი
პრაიდის მომდევნო დღეებში არაერთმა ლგბტ ორგანიზაციამ და აქტივისტმა ულმობლად გააკრიტიკა პლაკატი, „პროვოკაციად“ შერაცხა და უკრაინელი ერის მიმართ უპატივცემულობის გამოხატულებად მიიჩნია (პლაკატის მეორე ნაწილი სიტყვების უაზრო კომბინაციად იქნა აღქმული). უკრაინელი აქტივისტების საზოგადოებამ პლაკატის ავტორების იდენტიფიცირება და დასჯა მოითხოვა. ზოგიერთი აქტივისტი იქამდეც კი მივიდა, რომ ეროვნული უსაფრთხოების საფრთხის შესახებ სამთავრობო ხელისუფლების ინფორმირება სურდა. მას შემდეგ, უკრაინის არცერთ ქალაქში არცერთი მნიშვნელოვანი ფემინისტური ან ლგბტ დემონსტრაცია არ ჩატარებულა დებატების ხელახალი ტალღის გარეშე, თუ როგორ ავიცილოთ თავიდან შემაშფოთებელი პოლიტიკური მესიჯები, უნდა დაუქვემდებარონ თუ არა ორგანიზატორებმა პლაკატები ცენზურას და სხვა რა შეიძლება იღონონ. პლაკატის ირგვლივ არსებულ დისკუსიებს ყურადღებით ვადევნებდით თვალს და ვაანალიზებდით - დევიზი „სიკვდილი ერს“ ნამდვილად მტკივნეულ თემას შეეხო, რომელიც პოსტ-მაიდანის უკრაინის ერთ-ერთ ყველაზე აქტუალურ, ერისა და ნაციონალიზმის, საკითხს უკავშირდება.
მაიდანი (ასევე ცნობილი, როგორც #ევრომაიდანი ან ღირსების რევოლუცია) უკრაინული რევოლუციური მოვლენაა, რომელიც 2013-2014 წლების ზამთარში დაიწყო და სამ თვეზე მეტ ხანს მიმდინარეობდა, მოიცავდა მშვიდობიან და ძალადობრივ ფაზებს. მაიდანმა, ყირიმის შემდგომმა ანექსიამ და რუსული სამხედრო ძალების ინტერვენციამ უკრაინის აღმოსავლეთში, რეგიონში ფართომასშტაბიანი პოლიტიკური ტრანსფორმაცია გამოიწვია. აღსანიშნავია, რომ ამ წყვეტის ხაზგასასმელად სულ უფრო მეტი მეცნიერი იყენებს ტერმინს „პოსტ-მაიდანის უკრაინა“.
ამ ნაშრომში ვიკვლევთ, თუ როგორ შეიცვალა კურსი ფემინისტურმა წარმოსახვამ და აქტივისტურმა პრაქტიკამ პოსტ-მაიდანის უკრაინის მეტად ცვალებად პოლიტიკურ ლანდშაფტში „ნაციონალიზმის“ და „კოლონიალიზმის“ ენასთან მიმართებაში. ჩვენი კვლევის შედეგად აღმოვაჩინეთ ფემინისტური აქტივიზმის შედარებით ახალი ფორმა - ჩვენ მას არადემონსტრაციული (Uneventful[1]) ფემინიზმივუწოდეთ - რომელიც იღწვის როგორც ანტინაციონალისტური, ისე ანტიკოლონიური დღის წესრიგის მისაღწევად. ღია წვდომის ონლაინ მონაცემებსა და მონაწილეთა დაკვირვების შედეგად მიღებულ მასალებზე დაყრდნობით ჩვენ ამ ფენომენს ვიკვლევთ იმის გასაგებად, თუ როგორ უცხადებს გამოწვევას ეს ახალი აქტივიზმი დომინანტურ დისკურსებს, არღვევს ფემინისტური და ლგბტ აქტივიზმის დამკვიდრებულ ფორმებს და ხელახლა აყალიბებს მთელ უკრაინულ აქტივისტურ სცენას. ახალი სოციალური ფენომენის დანერგვით გთავაზობთ თანამედროვე აღმოსავლეთ ევროპული ფემინიზმის უფრო ვრცელ თეორიულ განხილვას პოსტსოციალიზმის, (პოსტ)კოლონიალიზმისა და გლობალური იმპერიული ძალაუფლების ქსელთა კვეთაზე.
ამ კვლევის მიმართ ჩვენი პოზიციონირების განხილვისას უნდა აღინიშნოს ჩვენი თანამონაწილეობრივი პოზიცია, რადგან შესწავლილი პერიოდის განმავლობაში ვიყავით მაიდანის მონაწილეები და უკრაინული ფემინისტური თემის წევრები. ამ პოზიციამ ხელი შეუწყო გარკვეულ ეპისტემურ შესაძლებლობებს, თუმცა გამორიცხა სხვები. რადგან „მატერიალურად დისკურსულად ვიმყოფებით“ (Lykke 2010, 5) პოსტსოციალისტური აღმოსავლეთ ევროპის მარგინალიზებულ სივრცეში ომის დროს, ჩვენს გენდერირებულ სხეულებსა და არამეინსტრიმულ ფემინისტურ აქტივიზმში, ვიკავებთ პოზიციას, რომელიც საშუალებას გვაძლევს კითხვის ნიშნის ქვეშ დავაყენოთ გარკვეული შეხედულებები უკრაინული ფემინისტური და ლგბტ აქტივიზმის შესახებ, მათ შორის მოსაზრებები, რომლებიც დასავლურ მეცნიერებაშია გაბატონებული. ამავდროულად, ხშირად ვართ რა „აკადემიურ“ აუტსაიდერებად აღქმულნი „არააკადემიურ“ აქტივისტთა საზოგადოებებში, გვაქვს სპეციფიკური პრივილეგიები და უკრაინაში მრავალ გრასრუტ აქტივისტთან შედარებით, ნაკლებად მოწყვლადები ვართ. ჩვენი ბოლოდროინდელი კავშირი დასავლურ უნივერსიტეტებთან კიდევ უფრო ამწვავებს ამ მდგომარეობას.
უკრაინის სამოქალაქო ნაციონალიზმი: კონტექსტი
2000-იანი წლების დასაწყისამდე უკრაინაში ფემინიზმი ძირითადად დისკურსის სახით არსებობდა, რაც იმას ნიშნავს, რომ ის ძირითადად აკადემიურ კონტექსტში ვითარდებოდა კონკრეტული მეცნიერებისა და კვლევითი ცენტრების მიერ. ერისა და ნაციონალიზმის საკითხები წარმოადგენდა ამ სამეცნიერო კვლევის ბირთვს, რომელიც ზოგჯერ პოსტკოლონიურ ჩარჩოსთან მიმართებაში განიხილებოდა. 1998 წელს უკრაინის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ლიტერატურის კვლევის ინსტიტუტში დაარსებულ კიევის გენდერული კვლევების ცენტრში აკადემიური დებატების გაანალიზებისას, ტეტიანა ჟურჟენკომ აღნიშნა, რომ ეს აკადემიური კვლევები:
„საკუთარ თავს აიგივებს გარკვეული სახის „პოსტკოლონიურ ფემინიზმთან“, მაგრამ „პოსტკოლონიური“ კრიტიკის სამიზნე საკმაოდ ბუნდოვანია. ეს არ არის „დასავლეთზე ორიენტირებული დისკურსი“, როგორც ეს ჩვეულებრივ ხდება ხოლმე პოსტკოლონიურ კვლევებში, არამედ, პირველ რიგში, კონცენტრირდება აწმყო და წარსულ რუსულ (საბჭოთა) კულტურულ გავლენასა და დომინაციაზე.“
(Zhurzhenko 2011,11)
შემდგომ პუბლიკაციებში, უკრაინაში დომინანტური ფემინისტური დისკურსის აღსაწერად ჟურჟენკომ დაამკვიდრა ტერმინი „ნაციონალური ფემინიზმი“ (2008). თუ რას ეხება ზედსართავი სახელი „ნაციონალური“ ერ-სახელმწიფოს თუ ეთნიკურობას/კულტურას/ენას, გაურკვეველი რჩება: უკრაინულში, ინგლისურისგან განსხვავებით, ნაციონალურს ორი სრულიად განსხვავებული მნიშვნელობა აქვს. ეს სემანტიკური ორაზროვნება ისტორიულად არის განსაზღვრული. ინგლისურ ენაზე ზედსართავი სახელი „ნაციონალური“ ასახავს ჩამოყალიბებული ერი-სახელმწიფოების კონტექსტს, უკრაინელები, პირიქით, წარმოადგენდნენ მოქალაქეობის არმქონე დამორჩილებულ ეთნიკურ ჯგუფს მრავალეთნიკური იმპერიების, შემდეგ კი სსრკ-ს რესპუბლიკის ფარგლებში. ამგვარად, ნაციონალურს არასდროს ჰქონია სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობა. ტრადიციულად ნაციონალური ეთნიკურობასთან/ენასთან მიმართებაში იხმარებოდა და ახალი, ერ-სახელმწიფოსთან დაკავშირებული ინტერპრეტაცია მხოლოდ 1991 წლის შემდეგ მიიღო. ჩვენი ვარაუდით, 2008 წელს ეს ზედსართავი სახელი „ნაციონალური ფემინიზმის“ კონცეფციაში მოიცავდა მნიშვნელობების ფართო სპექტრს, როგორც ეთნო-ცენტრულს, ისე სახელმწიფოზე ორიენტირებულს. იმ დროს ნაციონალიზმის რიტორიკა, როგორც წესი, ულტრამემარჯვენე იდეოლოგიებს ეხებოდა, მაგრამ არასდროს მიემართებოდა ფემინისტურ დისკურსს/პრაქტიკას.
მაიდანისა და ომის დაწყების შემდეგ უკრაინაში სულ უფრო მეტმა აქტივისტურმა კოლექტივმა თუ ინდივიდმა დაიწყო იდენტიფიცირება „ნაციონალისტურ ფემინიზმთან“ პოსტკოლონიალიზმზე პირდაპირი მიმართების მეშვეობით. ამ ტენდენციებს შეიძლება მივაკვლიოთ, მაგალითად, ყველაზე დიდ უკრაინულ ფემინისტურ თემში, ფეისბუქის ჯგუფში - Feminism UA:
„ჩვენ ვართ პოსტკოლონიური სახელმწიფო, პოსტკოლონიური ერი, ამიტომ ნაციონალიზმს ვერ გავექცევით... ნაციონალიზმმა კი არა, ბოლშევიკურმა იმპერიალიზმმა შეიყვანა უკრაინული ფემინიზმი ჩიხში და ჩაახშო ფემინიზმიც და ნაციონალიზმიც. სწორედ ამიტომ, კი არ უნდა უარვყოთ ნაციონალიზმი, არამედ კვლავ მივუბრუნდეთ მას. ჩვენ ის უკან უნდა დავიბრუნოთ მემარჯვენე რადიკალებისგან და ხელახლა ავითვისოთ. მე გთავაზობთ სლოგანს შემდეგი აქციისთვის: „ფემინიზმი უკრაინული ნაციონალური იდეაა“.
(კომენტარი ფეისბუქის ჯგუფში Feminism UA, 2017 წლის მარტი)[2]
ნაციონალისტური რიტორიკის მზარდი პოპულარობა დამახასიათებელია პოსტ-მაიდანის უკრაინული საზოგადოებისთვის და წამყვანი უკრაინელი მკვლევარებისა და ინტელექტუალების განხლვის საგნად იქცა. მათი აზრით, მაიდანისა და შემდგომი ომის განმავლობაში უკრაინული ნაციონალიზმის მნიშვნელობა არსებითად შეიცვალა. ისინი ამტკიცებენ, რომ ამ მოვლენებმა წარმოშვა ნაციონალიზმის ახალი ფორმა, რომელიც ახლა „სამოქალაქო“ ან „პოლიტიკურია“, განსხვავებით მოძველებული „ეთნიკური“ ან „კულტურული“ გაგებისაგან. ახალი სამოქალაქო ნაციონალიზმი აღიქმება როგორც ყოვლისმომცველი „ჯანმრთელი პოზიტიური ნაციონალიზმი, რომელიც აერთიანებს პოლიტიკურ ერს, განურჩევლად ეთნიკური კუთვნილებისა“ (ციტირებულია Kulyk 2014, 105). ამრიგად, ნაციონალიზმმა ეთნო-ცენტრული მნიშვნელობის ნაცვლად (დასავლურის მსგავსი) სახელმწიფოებრივი კონოტაცია შეიძინა. საბოლოოდ, თანამედროვე უკრაინულ საზოგადოებაში, ახალი სამოქალაქო ნაციონალიზმის წარმოსახვა ფასდება, როგორც პროგრესული, ევროპისკენ მიმართული და განიხილება, როგორც „სიყვარული საკუთარი ხალხისა და ქვეყნის გათავისუფლების სურვილი“ (Kulyk 2016, 604).
„ჩვენი ქვეყნის გათავისუფლების“ იმავე სურვილის გამო არ შეგვიძლია, გულწრფელად შევასხათ ხოტბა სამოქალაქო ნაციონალიზმს ორი ძირითადი მიზეზის გამო. უპირველეს ყოვლისა, ჩვენ ვხედავთ, თუ როგორ მონაწილეობს სამოქალაქო ნაციონალიზმი ახალი სხვადყოფნის ჩამოყალიბებაში, რაც „არასათანადო მოქალაქეებისა“ და „არასათანადო უკრაინელების“ ახალ კლასს აწარმოებს. მეორე მიზეზი სამოქალაქო ნაციონალიზმის დისკურსის უკრიტიკო ევროცენტრიზმია. შემდეგომში ჩვენ ორივე არგუმენტს უფრო დეტალურად განვიხილავთ.
მიუხედავად მისი ყოვლისმომცველი იმიჯისა და ფართო აღიარებისა, სამოქალაქო ნაციონალიზმი ჩართულია სხვადყოფნისა და სტიგმატიზაციის ახალ მასობრივ ტალღაში, რამაც უკრაინული საზოგადოება კვლავ გახლიჩა. ეს სხვადყოფნა წარმოიშვა „სამოქალაქო ნაციონალიზმის“ აღზევების თანადროულად და, როგორც ჩანს, მასთან პირდაპირ კავშირში. თუ მაიდანის მონაწილეები ჩამოყალიბდნენ „ღირსების რევოლუციის“ რიტორიკით, როგორც მოწინავე ევროცენტრული მოქალაქეები, რომელთაც მოიპოვეს/დაიმსახურეს ღირსება, მოსახლეობის სხვა ნაწილი (მასშტაბი გაურკვეველია და საზღვრები ცვალებადი, მაგრამ, როგორც წესი, მოიაზრება აღმოსავლეთ და სამხრეთ უკრაინის რეგიონების მოსახლეობა) წარმოჩინდება, როგორც ჩამორჩენილი და არასაკმარისად ემანსიპირებული. ესენი არიან ადამიანები, რომლებიც, როგორც ამბობენ, „საბჭოთა წარსულში არიან ჩარჩენილები“ და „ეროვნული ცნობიერების“ სათანადო დონე არ აქვთ განვითარებული, ამიტომ ღირსებას მოკლებულნი არიან. ღირსების შემლახველი სახე-ხატის განვითარებას ხელი შუწყო დამამცირებელმა და მადეჰუმანიზებელმა სახელწოდებამ - ვატა, რომელიც „ღირსების რევოლუციის“ დროს დამკვიდრდა. სიტყვა ვატა (ნიშნავს ბამბას[3]) ნაწარმოებია ვატნიკისგან - ეს იაფი, ბამბის სარჩულიანი ქურთუკი, საბჭოთა მუშათა კლასის, გლეხებისა და პატიმრების ჩვეული სამოსი იყო.[4]ასევე, ვატნიკი ცივი ომის ეპოქის დასავლურ წარმოსახვაში საბჭოთა ხალხების სტრეოტიპული ტანისამოსი იყო. როგორც ინვექტივა, ვატა (და ვატნიკი) გულისხმობს სიღარიბესა და ჩამორჩენილობასთან გაიგივებულ საბჭოურობას; ახლახან მან შეიძინა სულელის დამატებითი მნიშვნელობა, რადგან, პოპულარული რიტორიკის თანხმად, ამ ადამიანებს „ტვინის ნაცვლად ბამბა აქვთ“. იმის გათვალისწინებით, რომ დღეს 5 მილიონზე მეტი ადამიანი უკრაინის აღმოსავლეთ რეგიონებიდან პირდაპირ არის ომით დაზარალებული და ჰუმანიტარულ დახმარებას საჭიროებს (საერთაშორისო ინსტიტუტების (OCHA 2020) და უკრაინის მთავრობის რიტორიკის მიხედვით), როგორც ჩანს, სხვადყოფნის ეს ახალი ტალღა მოსახლეობის ერთ-ერთ ყველაზე მოწყვლად სეგმენტს ეხება. სწორედ ამიტომ, ჩვენი აზრით, გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს სამოქალაქო ნაციონალიზმის წარმოსახვისადმი უფრო კრიტიკულ მიდგომას. როგორც ერთხელ საიდმა აღნიშნა, იმპერიალიზმის წინააღმდეგ მიმართული ნაციონალისტური წინააღმდეგობა „ყოველთვის კრიტიკული უნდა იყოს საკუთარი თავის მიმართ“ (Said 1994, 219).
კოლონიალიზმი და კოლონიურობა: ჩარჩო
მაიდანამდე უკრაინულ საჯარო დისკურსში ნაციონალისტურ რიტორიკას საკმაოდ ნეგატიური კონოტაცია ჰქონდა. მაიდანის შემდეგ, ნაციონალიზმის ნეგატიური აღქმა საბჭოთა წარსულის მემკვიდრეობად მიიჩნიეს:
„დამოუკიდებლობის პირველივე წლებიდან უკრაინის პოლიტიკასა და საზოგადოებაში ეს [ნაციონალიზმი] იყო ერთ-ერთი ყველაზე საკამათო საკითხი, რადგან ადამიანები, რომლებიც ნაციონალიზმს ეროვნული განთავისუფლების მამოძრავებელ ძალად მიიჩნევდნენ, დაუპირისპირდნენ მათ, ვინც იზიარებდა საბჭოთა პოსტულატს, რომელიც ნაციონალიზმს ნაციზმთან აკავშირებდა.“
(Kulyk 2016, 603)
ვოლოდიმირ კულიკის ციტირებულ ნაშრომში საბჭოთა ნეგატიური დამოკიდებულება ნაციონალიზმისადმი დაპირისპირებულია მის დასავლურ ინტერპრეტაციასთან, რომელიც დადებითად არის მიჩნეული. ავტორი ციტირებს ფოკუს ჯგუფის მონაწილეს, რომელიც ამბობს: „ამერიკაში, ან ნებისმიერ ევროპულ ქვეყანაში თუ ჩახვალ, დაინახავ, რამდენად [ძლიერია] მათი პატრიოტიზმი და ნაციონალიზმი. იქ დროშები ყველგანაა. ეს ნორმალურია“ (Kulyk 2016, 605). ამგვარად, კულიკი ასკვნის, რომ „ნაციონალიზმი მნიშვნელოვან პოზიტიურ როლს თამაშობს არაერთ საზოგადოებაში, მათ შორის იმ საზოგადოებებში, რომელთაც [ხალხი] უკრაინისთვის სამაგალითოდ მიიჩნევს“ (ibid., 604-605).
ამ ნაშრომში ჩვენ არ ვეწინააღმდეგებით არცერთ ამ მოსაზრებას, მაგრამ გვსურს ჩვენს დისკუსიაში შემოვიტანოთ კოლონიური ძალაუფლების პერსპექტივა, რომელიც, შესაბამისად, არსებითია ნაციონალიზმის ინტერპრეტაციაში. დასავლეთი მართლაც ადიდებს ნაციონალიზმს, მაგრამ მხოლოდ დასავლურ ნაციონალიზმს, ხოლო სხვადასხვა სახის ანტიკოლონიური არადასავლური ნაციონალიზმი, დასავლური შეხედულებით, როგორც საიდი აღნიშნავს, „არსებითად დასაგმობია“(1994, 216). ამ ნიუანსის გათვალისწინებით, ჩვენთვის სასარგებლოა პერსპექტივის დაფუძნება „კოლონიურობაზე“, რომელიც ცენტრალური ცნებაა დეკოლონიურ აზროვნებაში. ანიბალ კიხანოს აზრით, კოლონიალურობა „დღესაც მსოფლიოში დომინაციის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა, მას შემდეგ, რაც კოლონიალიზმი, როგორც აშკარა პოლიტიკური წესრიგი, განადგურდა“ (Quijano 2007, 170). დეკოლონიური აზროვნების პერსპექტივიდან კოლონიურობა განიმარტება, როგორც ფუნდამენტური ძალაუფლების მატრიცა, რომელიც ოთხი ურთიერთდამოკიდებული სფეროს: ეკონომიკის, ხელისუფლების ან გუვერნმენტალობის, გენდერისა და სექსუალობის, ცოდნისა და სუბიექტურობის წარმოების, კონტროლის გზით მოქმედებს (ციტირებულია Gržinić, Kancler, and Rexhepi 2020). კოლონიურობის ამ კონცეფციის შესაბამისად, ჩვენ ვავითარებთ კრიტიკულ პერსპექტივას კოლონიური ძალაუფლების ორ მთავარ რეჟიმზე, რომლებიც უკრაინის მარგინალიზაციისა და დამორჩილებისთვის ერთად ქმნიან განსაკუთრებულ ჩარჩოს. პირველი ადვილად ამოსაცნობი რუსული იმპერიალიზმია, რომელიც უკრაინას საკუთარ „პატარა“ პროვინციად მიიჩნევს. მეორე ნაკლებად შესამჩნევი დასავლური იმპერიალიზმის ჰეგემონიაა, რომელიც უკრაინას თვლის ევროპის არასრულად მოდერნიზებულ/ცივილიზებულ პერიფერიად, რომელიც საბჭოთა რეჟიმმა გახრწნა, შემდეგ კი „სანორმალიზაციო დემოკრატიზაციისა და ევროპეიზაციის პროცესებში ჩაერთო“ (Suchland 2011, 846). ), მაგრამ მაინც უიმედოდ ჩამორჩენილია. ამ ორ მეტოქე იმპერიულ ცენტრს შორის, მარია სონევიცკის სიტყვებით რომ ვთქვათ, უკრაინა აღიქმება, როგორც
„ძირითადი საზღვარი, ბუფერული ზონა, მიჯნა, ყველაზე ახლომდებარე „სხვაგან“ ევროპული ან რუსული „აქაურობისთვის“. მისი „ველური“ ხალხები და ტერიტორიები, რომელთაც ამდენი გარეშე პირი აკვირდება, დაშოშმინებულნი არიან ამ „ცივილიზებულ“ დამკვირვებლებთან სიახლოვის გამო.“
(Sonevitsky 2019,4)
ეკონომიკური თვალსაზრისით, ორივე იმპერიული ცენტრისთვის უკრაინის მთავარი ღირებულება იმაში მდგომარეობს, რომ უზრუნველყოს იაფი მუშახელი მშენებლობის, სოფლის მეურნეობის, ზრუნვის შრომისა და სექს-მომსახურებისთვის პირველი კლასის დასავლელი და რუსი მოქალაქეებისათვის. იულია იურჩენკომ მართებულად განმარტა კრიზისისა და ომის მიზეზი - „უკრაინა ემსხვერპლა დედაქალაქის იმპერიის დაუნდობელ გავრცელებას, სადაც რუსული და დასავლური კაპიტალისტური, გეოპოლიტიკური იმპერიალიზმები ერთმანეთს დაუპირისპირდა“ (Yurchenko 2020, n.p.).
ჩვენი კვლევის ამ ჩარჩოზე დაყრდნობით, თვალყურს ვადევნებდით თანამედროვე უკრაინულ ფემინისტურ აქტივისტურ სცენას იმ ჯგუფების ან ინიციატივების ძიებაში, რომლებიც აპროტესტებენ პოსტკოლონიალიზმით გამართლებული სამოქალაქო ნაციონალიზმის მაამებელ დისკურსს. მიუხედავად იმისა, რომ დამკვიდრებული ფემინისტური დისკურსი პოსტ-მაიდანის უკრაინაში ძირითადად ცდილობს მილიტარიზებულ ნაციონალიზმთან მოვიდეს შესაბამისობაში (Mayerchyk and Plakhotnik 2019), პოსტ-მაიდანის პოლიტიკურ გარდაქმნებს სხვა გამოხმაურებაც მოჰყვა. შემდეგ სექციებში ჩვენ დეტალურად განვიხილავთ ამ ალტერნატივებს და ვკონცენტრირდებით ახალ ფენომენზე - არადემონსტრაციულ (Uneventful) ფემინისტურ აქტივიზმზე - განსაკუთრებული აქცენტით იმაზე, თუ როგორ მოქმედებს ნაციონალიზმისა და კოლონიურობის დისკურსები.
არადემონსტრაციული ფემინისტური აქტივიზმი: პოზიციონირება და სტრატეგია
ჩვენი კვლევის განმავლობაში რამდენიმე აქტივისტურმა კოლექტივმა კრიტიკული პოზიცია დააფიქსირა ნაციონალისტურ და ნეოლიბერალურ ტენდენციებთან მიმართებაში უკრაინულ ფემინისტურ და ლგბტ აქტივიზმში, ისევე როგორც მთლიანად საზოგადოებაში. ყველა ეს კოლექტივი მოქმედებდა არადემონსტრაციულად, ანონიმურობისა და წარუმატებლობის ხერხით (წარმატების კაპიტალისტური მნიშვნელობის საპირისპიროდ). ჩვენ აქტივიზმის ამ ფორმას „არადემონსტრაციულს“ (Uneventful) ვუწოდებთ და ამ ტერმინს ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპაში ურბანული აქტივიზმის მკვლევრების ელზბეტა კოროლჩუკისა და კერსტინ იაკობსონისაგან ვსესხულობთ. ავტორები არადემონსტრაციულ აქტივიზმს განმარტავენ, როგორც „ინდივიდების ან მცირე, არაფორმალური ჯგუფების მიერ ინიცირებულ ანონიმურ, მცირემასშტაბიან [აქტივობას], რომელსაც ნაკლები ყურადღება ეთმობა მასმედიასა და საჯარო დისკურსში“ (Jacobsson and Korolczuk 2019, 6). კოროლჩუკისა და იაკობსონის მტკიცებით, არადემონსტრაციული აქტივიზმი გამოწვევაა პოლიტიკის ვიწრო გაგებისთვის და დასაბამს აძლევს „პოლიტიკური ქმნადობის“ ალტერნატიულ გზას, და ამგვარად მოგვიწოდებენ არადემონსტრაციული პროტესტის შესწავლისაკენ სამოქალაქო საზოგადოებაზე სამართლიანი წარმოდგენის შესაქმნელად და მისი განვითარების უფრო ნიუანსურად გასააზრებლად.
ამ მოწოდების მხარდასაჭერად ჩვენ ვსესხულობთ ამ ცნებას და ვარგებთ მას იმ ფენომენს, რომელსაც ვიკვლევთ ჩვენს ნაშრომში. ჩვენთვის არადემონსტრაციული აქტივიზმი გულისხმობს კონკრეტულ პოლიტიკურ აქტივისტურ პოზიციას, რომელიც იზიარებს ინტერსექციური სოლიდარობის იდეებსა და სულისკვეთებას და ნაციონალიზმის, კაპიტალიზმის, რასიზმის, ჰომოფობიის, ტრანსფობიისა და სისჰეტეროსექსიზმის ფემინისტურ კრიტიკას. სხვადასხვა აქტივისტური სცენის - კერძოდ, ფემინისტური, ლგბტ, მემარცხენე და ანარქისტული - ამ ჯგუფებმა შეიმუშავეს კონკრეტული სტრატეგიები და ტაქტიკა, რომელიც აერთიანებს ონლაინ და ოფლაინ აქტივიზმის სხვადასხვა ფორმებს. პოლიტიკურ ხელოვნებას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს ამ ჯგუფების პოზიციონირებისთვის. მაგალითად, ონლაინ სივრცეებში მძაფრი პოლიტიკური კარიკატურები ცნობილი ჯგუფი FRAU თავს მოიაზრებს არტივისტულ (ანუ აქტივიზმი + ხელოვნება) კოლექტივად.5 ფემინისტური ანტიკაპიტალისტური სამკერვალო კოოპერატივიReSew თავის კრაფტივიზმთან აიგივებს.[6] ჯგუფი Pva Pva თავის მედიუმად იყენებს ქუჩის ხელოვნებას - გრაფიტის.[7] ZBOKU საკუთარ თავს „კრეატიულ ინიციატივას“ უწოდებს.[8] Grouping Salt ასევე შემოქმედებითი კოლექტივია, რომელიც ცდილობს „ხელოვნება ცარიელი ელიტისტური ტრადიციიდან გამოხატვის პოლიტიკურ ფორმად გარდაქმნას“ (Grouping Salt Manifesto)[9]. არხი Lyeska „ეწინააღმდეგება უთანასწორობას და წაშლას”კომიქსების ხატვით.[10] Rozmyta povistka ვოკალურ-მუსიკალური ანსამბლი პოზიციონირებს, როგორც „კარაოკეს პოლიტიკური პროექტი...ანუ სიმღერის შანსი, როცა ლაპარაკის შანსი არ არის“ (Rozmyta povistka 2019).
უკრაინაში არადემონსტრაციული ფემინისტური ჯგუფების კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მახასიათებელია მათი მიზანმიმართული უარი ინსტიტუციონალიზებასა და ნეოლიბერალურ საგრანტო ეკონომიკაში ჩართვაზე, რაც მუდმივად მოითხოვს „წარმატებული შემთხვევების“ დემონსტრირებას და „წარმატების“ რაოდენობრივ ინდიკატორებს, რომლებიც ჩვეულებრივ “ივენთების“, მონაწილეებისა და „ლაიქების“ რაოდენობით იზომება[11]. ამ მოთხოვნების დაკმაყოფილებისა და რაც შეიძლება მეტი ადამიანის მოზიდვის მიზნით, ინსტიტუციონალიზებული ფემინისტური ჯგუფები (NGO) ხშირად იძულებულნი არიან აირჩიონ საკმაოდ პოპულისტური დღის წესრიგი და უარი თქვან უფრო კრიტიკული პოლიტიკური საკითხების განხილვაზე[12]. ამის საპირისპიროდ, აქტივისტური კოლექტივები უარყოფენ წარმატებისა და მასობრივი გავლენის იდეას, ამიტომაც თავიანთ ციფრულ და ოფლაინ ფემინისტურ ინტერვენციებს სხვაგვარად აყალიბებენ. კოლექტივი Grouping Salt აცხადებს, „როგორც ქვიარ ანარქო ფემინისტებს, ჩვენ არ გვაინტერესებს „მასობრივი ხასიათი“ ან „ეფექტურობა“. ჩვენ არ ვიბრძვით მზის ქვეშ ადგილის მოსაპოვებლად, საკუთარ ადგილსა და საკუთარ მზეს თვითონვე ვქმნით“ (Grouping Salt Manifesto[13]). ReSewკოოპერატივის წევრები თავიანთ პოზიციასაც ანალოგიურად აფიქსირებენ:
“რაღაც მომენტში გადავწყვიტე შემეწყვიტა ბრძოლა (კონცეფციისთვის, ან 8 მარტის აქციისთვის, ან კიევის პრაიდისთვის); ამის ნაცვლად, განზე გავდექი და იმის კეთება დავიწყე, რაც მიმაჩნია, რომ სწორია. ესეც ჩემი ანტიკაპიტალისტური პროტესტია... არ მოვახმარ დიდ ძალისხმევას იმის მტკიცებას, რომ ჩემი დღის წესრიგია სწორი, სხვა დანარჩენების, კი მცდარი. ეს კაპიტალისტურ ვირთხების რბოლას მაგონებს. მე ამას არ გავაკეთებ, რადგან ჩემი და ჩემი ამხანაგების რესურსებზე ვზრუნავ.”
(ReSew 2019)
ზრუნვის რიტორიკა ზემოთ მოყვანილ ციტატაში შემთხვევითი არ არის, არამედ მიუთითებს არადემონსტრაციული ფემინიზმის კიდევ ერთ მნიშვნელოვან მახასიათებელზე, კერძოდ, მათ პოლიტიკურ დღის წესრიგში პრიორიტეტულია ზრუნვა და ურთიერთმხარდაჭერა: „საკუთარ თავზე ზრუნვა, როგორც ბრძოლა“ (Ahmed 2014). ReSew კოლექტივის მსგავსად, Rozmyta povistka-ს აქტივისტები აღწერენ ჯგუფს, როგორც „საკუთარ თავსა და ამხანაგებზე ზრუნვის პროექტს, აქტივისტურ (და არა მხოლოდ) გამოფიტულობასა და გადაღლილობასთან გამკლავების გზას“ (Rozmyta povistka 2019). გარდა ამისა, ამ ნაშრომში ნახსენები ყველა აქტივისტური ჯგუფი ქმნის ერთობლივ ქსელს საქმიანობისთვის, რესურსების გაზიარებისთვის, ურთიერთდახმარებისა და ზრუნვისთვის. პოლიტიკური ჩართულობის ალტერნატიული გზების ძიებამ არადემონსტრაციული აქტივიზმი მიიყვანა ციფრული და არაციფრული პრაქტიკის შემუშავებამდე, რომლებიც იყენებენ ანონიმურობას, როგორც საშუალებას იმოქმედონ კაპიტალისტური ცნობადობისა და წარმატების ფარგლებს გარეთ. ამ სტრატეგიამ განსაზღვრა ის ფაქტი, რომ ზოგიერთმა ჯგუფმა დატოვა ფეისბუქი (რომელიც ჩვენი კვლევის მსვლელობისას ყველაზე პოპულარული სოციალური მედია იყო უკრაინაში) და ონლაინ მოღვაწეობა გააგრძელა სხვა ციფრულ პლატფორმებზე, მაგალითად, ტელეგრამზე14, რაც მათ საშუალებას აძლევს უფრო ეფექტურად უზრუნველყონ ანონიმურობა და თავი აარიდონ ნეოლიბერალურ ონლაინ პლატფორმას მიზანმიმართული რეკლამებითა და ონლაინ ხილვადობის ინტენსიური მეთვალყურეობით. აღსანიშნავია, რომ ტელეგრამის არხებს არ აქვთ „ლაიქების“ან კომენტარის დატოვების ფუნქცია; ასევე შეზღუდულია არხის ავტორთან დაკავშირების შესაძლებლობა. მნიშვნელოვანია, რომ ანონიმურობა ხელს უწყობს კოლექტიური მოქმედების მძლავრ დისკურსს, რომელიც საჯაროდ თვალსაჩინო ინდივიდუალურ ლიდერობაზე კონცენტრირების ნაცვლად, ყურადღებას ამახვილებს პოლიტიკურ მესიჯზე. წარმატებისა და პროგრესის ნეოლიბერალური ლოგიკის უარყოფით, არადემონსტრაციული აქტივისტები „ქვიარ ხელოვნების“ „მარცხის, წაგების, დავიწყების, ანულირების, გაუქმების, უქმნადობის“ სტრატეგიებს მიმართავენ (Halberstam 201 1, 2). ამის შესახებ ინიციატივა ZBOKU-ს წევრმა განაცხადა:
„როდესაც ადამიანები საუბრობენ მარგინალობაზე, ისინი ვარაუდობენ, რომ შესაძლებელია ამ მარგინალური სივრცის დატოვება უკეთესი, ცენტრალური ადგილმდებარეობის მოსაპოვებლად. მაგრამ რა მოხდება, თუ წარმოვიდგენთ, რომ სადმე სხვაგან, პარალელურ სამყაროში მივდივართ და სრულებით არ გვაინტერესებს მთელი სისტემა, რომელმაც მარგინალურ მდგომარეობაში ჩაგვაგდო?... ჩვენ შეგვიძლია დავშორდეთ ნორმატიულ სისტემას და შევქმნათ სრულიად ახალი, ალტერნატიული სივრცე.“
(Vishnya Vishnya, geo, and Syaivo 2020)
დაბოლოს, დეტალურად უნდა განვმარტოთ არადემონსტრაციული აქტივიზმის კიდევ ერთი გამორჩეული მახასიათებელი: სიტყვა „ქვიარის“ ტიპიური გამოყენება მათ სახელდებაში. ReSew კოოპერატივის წევრმა, მაგალითად, ამ ტერმინის ასეთი გაგება შემოგვთავაზა:
“ქვიარ კრიტიკისთვის გადამწყვეტია ჩაგრულთა პოზიციიდან ყურება. ვგულისხმობ სხვადასხვანაირ ჩაგვრას - სოციალურს, ეკონომიკურს, ასევე ცოდნის, სექსუალობისა და შესაძლებლობების მხრივ... და ა.შ. ქვიარ თეორია არის კრიტიკული მეთოდი, რომელიც ითვალისწინებს ყველა სახის ჩაგვრას... ამიტომაც მიზიდავს ეს მეთოდი... გარკვეულწილად ქვიარს და ინტერსექციურობას ჩემთვის მსგავსი მნიშვნელობა აქვს.”
(ReSew 2019)
ამგვარი აქტივისტური ინტერპრეტაცია გვაძლევს ტერმინ „ქვიარის“ მნიშვნელობის გაგებას, რომელიც საკმაოდ სპეციფიკურია დღევანდელ უკრაინულ კონტექსტში. დღესდღეობით დამკვიდრებულ დისკურსში,kvir, რომელიც ინგლისურიდან ნასესხები სიტყვასავით ჟღერს, ნიშნავს იდენტობის ისეთ ტიპს, როგორიცაა გენდერქვიარი, გენდერფლუიდი ან არაბინალური იდენტობის მქონე ადამიანი „ლგბტქ“ აკრონიმით. ჩვენი კვლევის მსვლელობისას „ქვიარის“ კიდევ ერთი მნიშვნელობა გავრცელდა, რომელიც ზოგიერთი გრასრუტ ინიციატივის პოლიტიკურ პოზიციას გამოხატავდა და არა იდენტობის ტიპს. [15]„ქვიარის, როგორც იდენტობისგან“ განსხვავება წარმოიშვა სიტყვის უკრაინულ ან რუსულ ენებზე მოდიფიკაციის ექსპერიმენტებისაგან: kviry, kvirnya, kviryo, რაც ნიშნავს „ქვიარებს“ (მრ.რ. არს. სახ.) და kvirnuti, რაც ნიშნავს „გაქვიარებულს“ (ზედს.სახ). აღსანიშნავია, რომ დამკვიდრებულ ფემინისტურ და ლგბტ აქტივისტურ დისკურსში ამ ჯგუფებს, როგორც წესი, გმობენ, როგორც „შიდა მტრებს“, რომლებიც პროვოცირებას უწევენ „არასაჭირო“ დისკუსიებს (მაგალითად, ნაციონალიზმისა და რასიზმის შესახებ) და ხელს უწყობენ ცენტრალური დღის წესრიგის „გაბუნდოვნებას“.[16] ეს ანტაგონიზმი ასევე ეხება ქვიარ თეორიას, როგორც ცოდნის წარმოების სფეროს, რადგან ის ეჭვქვეშ აყენებს ლგბტ პოლიტიკის პოსტულატს - „ასეთი დავიბადე“[17], ან ფემინისტურ დღის წესრიგს, რომელიც ექსკლუზიურად ინტერპრეტირებულ „ქალთა უფლებებზეა“ კონცენტრირებული. ამგვარად, უკრაინულ კონტექსტში, სადაც საგანმანათლებლო დაწესებულებებში ქვიარ თეორია თითქმის არ არსებობს, მარგინალიზებულია აკადემიურ დისკურსში და, როგორც წესი, უარყოფილია გაბატონებული აქტივიზმის მიერ, შესაბამისად „ქვიარად“ სახელდება და თვითპოზიციონირება არადემონსტრაციული კოლექტივების მიერ საკმაოდ რადიკალური ჟესტია.
ამავდროულად, ზოგიერთმა ჯგუფმა „ქვიარ“ ტერმინოლოგიის მიმართ კრიტიკული დამოკიდებულება დაიჭირა და ახალი ადგილობრივი წარმოშობის ცნებების დამკვიდრება დაიწყო. მაგალითად, ჯგუფის Rozmyta povistka წევრი ამგვარ ნაბიჯს ასე ხსნის:
„რაც შეეხება ჩვენს პოლიტიკურ/იდეოლოგიურ პოზიციას, ეს ქვიარ ანარქო-ფემინიზმია. მაგრამ ეს დასავლო-ცენტრული კატეგორიაა, ამიტომ გვირჩევნია ვიფიქროთ, რომ ანტიკაპიტალისტური, ანტიჰეტერონორმატიული და ანტიპატრიარქალური დღის წესრიგის ადგილობრივ ვარიანტს ვახორციელებთ.“
(Rozmyta povistka 2019)
კიდევ ერთი არადემონსტრაციული ინიციატივა - ZBOKU - ამ კონცეფციის კარგი მაგალითია. ეს სახელი უკრაინულ სიტყვებთან - zboku (რაც ნიშნავს „განზე“, „გვერდით“) და zbochenstvo (“ნორმიდან გადახრა“) - თამაშია: „Zbochenstvo არის ნორმის გვერდით ცხოვრების ხელოვნება", ნათქვამია ჯგუფის ლოზუნგში. მიუხედავად იმისა, რომ თავდაპირველად, კოლექტივმა ZBOKU თავიანთი აქტივიზმი „ქვიარ ხელოვნებასთან“ გააიგივა, გარკვეულ მომენტში მათ შემოიღეს კონცეფცია „zboku“, როგორც დეკოლონიური ჟესტი სიტყვა „ქვიართან“ მიმართებაში:
„zbochenstvo ასხვაფერებს თუნდაც „ქვიარს“: თავდაყირა აყენებს მას და საუბარს ათავსებს დასავლეთის ნაცვლად აღმოსავლეთში, ჩრდილოეთის ნაცვლად სამხრეთში, წვერის ნაცვლად ფსკერზე. რადგან „ზბოჩენსტვოში” გაჭირვება და ბრაზია”.
(ZBOKU ვებგვერდი[18])
შესაბამისად, ZBOKU-ს წევრებმა საკუთარ თავს („ქვიარ აქტივისტების“ ნაცვლად) „ზბოჩ აქტივისტები“ უწოდეს, ხოლო თავიანთ ინტერესების სფეროს - „ზბოჩ არტი“.[19]
ამგვარად, არადემონსტრაციული პროტესტი ფემინისტური აქტივიზმის ახალი ფორმაა, რომელიც დაფუძნებულია მკაფიო პოლიტიკურ პოზიციონირებაზე, არაფორმალურობასა და ინსტიტუციონალიზმის უარყოფაზე, ისევე, როგორც ონლაინ და ოფლაინ მოქმედების ალტერნატიული გზების ძიებაზე. შემდეგ ნაწილში განვიხილავთ, თუ როგორ წარმოიქმნება არადემონსტრაციული აქტივიზმის პოლიტიკური პოზიციონირება ნაციონალისტური დისკურსის კრიტიკული ფემინისტური ინტერპრეტაციის მეშვეობით და განვიხილავთ მის მატერიალურ-სიმბოლურ შედეგებს მოწყვლადი ჯგუფებისა და თემებისთვის ომის დროს და იმას, თუ როგორ ახერხებს ამ სახის აქტივიზმი პროდუქტიულ მუშაობას.
ერისა და გმირების შესახებ
უკრაინის აღმოსავლეთ ნაწილში თავდაცვითი ხასიათის ომის გაჩაღებამ უკრაინული საზოგადოების მზარდ მილიტარიზაციაზე კრიტიკული პერსპექტივის ქონა თითქმის შეუძლებელი გახადა. ისეთი კლასიკური ფემინისტური საზრუნავის შესახებაც კი, როგორიც ომთან დაკავშირებული გენდერული ძალადობაა, დისკუსია დახურულია. პირიქით, „ერის დამცველის“ მიმზიდველ გმირულ ფიგურას საჯარო დისკურსი იცავს და ხოტბას ასხამს, ხოლო შეიარაღებულ ძალებში ქალების მონაწილეობის ხელშეწყობა ფემინისტურ სივრცეებში წამყვანი თემა გახდა.
ამგვარ კონტექსტში, არადემონსტრაციული აქტივისტები აჟღერებენ მილიტარიზაციის ფემინისტურ კრიტიკას და მილიტარიზმს, ნაციონალიზმს, ჰეტეროპატრიარქატსა და ძალადობას შორის არსებულ კავშირებზე გვითითებენ. ერთ-ერთი ასეთი მაგალითია Pva Pva ჯგუფის გრაფიტი (სურათი 2).
სურათი 2 - ფოტო Pva Pva group-ის მიერ გაკეთებული გრაფიტისა, ტექსტით „ჩემი ქმარი ომმა გააუპატიურა. ახლა ის მე მაუპატიურებს. დიდება მოძალადეებს! დიდება გმირებს!“ (რუსულად), 2016 წლის დეკემბერი
წყარო: რეპროდუცირებული Pva Pva group-ის ნებართვით
ეს გრაფიტი, რომელსაც ეროვნული დროშა აქვს ფონად, საჯარო სივრცეში ღამით გაკეთდა, ხოლო შემდეგ ფოტოები ინტერნეტის საშუალებით გავრცელდა. წარწერაში ვკითხულობთ: „ჩემი ქმარი ომმა გააუპატიურა. ახლა ის მე მაუპატიურებს. დიდება მოძალადეებს! დიდება გმირებს!“ ჯგუფის ფეისბუქის გვერდზე (რომელიც უკვე აღარ არსებობს) თანდართული კომენტარი აქტივისტების პოზიციას კიდევ უფრო მკაფიოდ გამოხატავს:
„მხარი დავუჭიროთ ჩვენს დებს გაუპატიურების კულტურის წინააღმდეგ ბრძოლაში. გაბრაზდი და ამბოხდი! დაამხე ჩაგვრის ინსტიტუტები და სისტემები! ომები, სახელმწიფოები, ჯარები და ეკლესიები თეთრკანიანი ჰეტერო მამაკაცების პრივილეგიებს ინარჩუნებენ.“
ფრაზა „დიდება მოძალადეებს! დიდება გმირებს!“ განსაკუთრებულად საინტერესოა იმიტომ, რომ პაროდირებულია ცნობილი ლოზუნგი - „დიდება უკრაინას! დიდება გმირებს!”, რომელსაც სპეციფიკური ისტორია აქვს მაიდანთან და ფემინისტურ აქტივიზმთან მიმართებაში. თავად ეს ლოზუნგი 1930-იან წლებში უკრაინელი ნაციონალისტების ორგანიზაციასა და უკრაინის აჯანყებულთა არმიაში შეიქმნა; მაიდანამდე ის მხოლოდ ულტრამემარჯვენე ჯგუფებში იყო პოპულარული. თუმცა, მაიდანის დროს და მის შემდეგ, უკრაინის მოსახლეობის ფართო მასებში გავრცელდა. ლოზუნგის ლეგიტიმაცია დასრულდა 2018 წელს, როდესაც „დიდება უკრაინას! დიდება გმირებს!“ უკრაინელი სამხედროებისა და პოლიციის ოფიციალური მისასალმებელი დევიზი გახდა.[20] აღსანიშნავია, რომ ჟინოჩა სოტნიამ („ქალთა რაზმი“) - 2014 წელს მაიდანზე მყოფმა ქალთა ქვედანაყოფმა - იმ დროს უკვე პოპულარულ მისალმების ფორმაში მხოლოდ ერთი პრობლემა დაინახა: მისი ანდროცენტრული ხასიათი. ქალებმა წინადადება წამოაყენეს „დიდება გმირებს!” ჩანაცვლებულიყო დევიზით „დიდება გმირ ქალებს!“ (Mayerchik and Plakhotnik 2019). ამ ჩანაცვლებამ არ აღმოფხვრა მისალმების დეჰუმანური ლოგიკა, რომელიც ერის განდიდებულ „გმირებს“ უპირისპირებს „დანარჩენებს“, ‘არა გმირ’ მოსახლეობას, რომელთა სიცოცხლეც უმნიშვნელო ან ნაკლებად ღირებულია. ეს ჩანაცვლება არც მისალმების მილიტარისტულ საფუძველს აბათილებს. Როცა ჯგუფმა Pva Pva გრაფიტის მეშვეობით აბუჩად აიგდო დევიზი „დიდება უკრაინას! დიდება გმირებს!”, ამით უარყოფითი დამოკიდებულება გამოხატეს მისალმებით გამოწვეული საერთო აღფრთოვანების მიმართ და ამ ლოზუნგის ძალადობრივი ლოგიკა ამხილეს.
ახლა კი, გვსურს, დავუბრუნდეთ სტატიის დასაწყისში ნახსენებ „პროვოკაციულ“ პლაკატს, რომელიც კიდევ ერთი პოპულარული ნაციონალისტური ლოზუნგის - „დიდება ერს! სიკვდილი მტრებს!“ პაროდიაა, და ერის საკითხს არადემონსტრაციული პოზიციიდან განიხილავს. უკრაინაში „ქვიარის“ სპეციფიკური პოლიტიკური მნიშვნელობის ზემოხსენებულ კონტექსტში, „ქვიარის“ და ნაციონალისტური სლოგანის სიტყვათშეთანხმება შთამბეჭდავ შედეგს იძლევა. პლაკატი - „სიკვდილი ერს, ქვიარი მტრებს“ თავისი შინაარსით ხაზს უსვამს ერის გულისთვის წარმოშობილ უახლეს სოციალურ ექსკლუზიას. ჩვენი ინტერპრეტაციით, პლაკატი მოგვიწოდებს მტრის გახევებული ცნების ‘გაქვიარებისკენ’ (რაც დე-კონსტრუქციას ან დე-რაციონალიზაციას გულისხმობს), რათა გავცდეთ „ისინი ჩვენ წინააღმდეგ“ ბინარული აზროვნების ფარგლებს ოკუპირებული ტერიტორიების მოსახლეობასთან მიმართებაში და გადავლახოთ ერის ჰომოგენური ცნება. კიევის ღირსების მარშზე ამ პლაკატის გამოჩენა გვახსენებს, რომ ლგბტ ადამიანები „მტრებად“ აღიქმებიან ერის წარმოსახვაში.
კოლონიურ დისკურსთან დაპირისპირება
მიუხედავად იმისა, რომ წამყავანი ფემინისტური დისკურსი აქტიურად იყენებს პოსტკოლონიურ რიტორიკას საკუთარი ნაციონალისტური პოზიციონირების გასამართლებლად, არადემონსტრაციული აქტივისტები კოლონიური ძალაუფლების საკითხს სხვაგვარად უყურებენ. ევროცენტრული (და უფრო ფართო, დასავლური) ჰეგემონიის მიმართ კრიტიკული დამოკიდებულება დაკავშირებულია არადემონსტრაციული აქტივიზმის პოლიტიკურ პოზიციონირებასთან და სხვადასხვა სახით ვლინდება. ამ ნაწილში განვიხილავთ არადემონსტრაციული ფემინისტური კრიტიკის ორ მიმართულებას, რომლებიც დისკურსულად დეკოლონიურ თვალსაზრისს ეხმიანება: გლობალური კაპიტალიზმის კოლონიურობასა და დასავლურ გავლენას ცოდნის წარმოებაზე.
ანტიკაპიტალისტური კრიტიკის ერთ-ერთ ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითს, რომელსაც მიზანში ჰყავს ამოღებული როგორც ადგილობრივი, ისე გლობალური კაპიტალისტური რეჟიმი, წარმოადგენს აქტივისტური პროექტი „სიღარიბე. ომი. ევროვიზია“. პროექტი განხორციელდა 2017 წლის მაისში, როდესაც კიევში ათასობით საერთაშორისო სტუმარი შეიკრიბა ევროვიზიის სიმღერის კონკურსისთვის. მედიების მიერ დადგმული შოუს მოჩვენებითი, გალაპლაპებული გამოსახულების საპირისპიროდ, ჯგუფმა „სიღარიბე. ომი. ევროვიზია“ გამოამზეურა მრავალრიცხოვანი მტკიცებულებები ისეთ აქტუალურ საკითხებზე, როგორებიცაა მზარდი სიღარიბე და მიმდინარე ომი, რომლებიც „საზეიმო მრავალფეროვნების“ კულისებში იყო მიჩქმალული[21]. კერძოდ, აქტივისტებმა ყურადღება გაამახვილეს ძალადობის მრავალრიცხოვან შემთხვევებზე, რომლებიც კიევში ევროვიზიის სამასპინძლო მზადების დროს მოხდა, როგორებიცაა ბოშების დასახლებების გადაწვა[22], უსახლკაროების გადასახლება და მაწანწალა ცხოველების მასობრივი განადგურება[23]. აქტივისტებმა ამ შემთხვევების საგულდაგულო ასახვითა და ინტერნეტში გერმანულ, ინგლისურ, რუსულ და უკრაინულ ენებზე გავრცელებით, მრავალფეროვნებისა და ევროპელობის იდეის ნეოლიბერალური ინსტრუმენტალიზაცია გააკრიტიკეს:
“ჰომოფობია, ტრანსფობია, ლესბოფობია, რასიზმი, მილიტარიზმი, ეიბლიზმი, ეიჯიზმი და ძალადობა ცხოველებზე არის ის ერთადერთი სახის „მრავალფეროვნება“, რომელსაც ვუმზერთ როგორც ყოველდღიურ უკრაინულ რეალობაში, ასევე ევროვიზიის სამზადისის პროცესში. გამოუძიებელი რასისტული და ჰომოფობიური შემთხვევები გაცილებით უფრო მრავლად ხდება უკრაინაში ევროვიზიის დროს, რაც ეწინააღმდეგება კონკურსის თითქოსდა უაღრესად ინკლუზიურ დღის წესრიგს. ეკონომიკური კრიზისის, მილიტარიზაციისა და მემარჯვენე პოლიტიკის ხელახალი აღზევების ვითარებაში, უკრაინის მულტიკულტურულ და ინკლუზიურ ქვეყნად წარმოჩენის ნებისმიერი სურვილი აშკარა პროფანაციაა. ჩვენ თავს დაცულად არ ვგრძნობთ ამ „მრავალფეროვნების ზეიმზე“ – არც ეკონომიკურად და არც ფიზიკურად.”
(„Poverty. War. Eurovision.” მანიფესტი, May 2017)
აღსანიშნავია, რომ ოფლაინ აქტივისტების მიერ ევროვიზიის გასამართად გამოყოფილი მთავარი ტერიტორიის გვერდით, მრავალსართულიანი შენობის თავზე გამოფენილი მასიური ბანერი „სიღარიბე. ომი. ევროვიზია“ სახელმწიფო ხელისუფლების წარმომადგენლებმა დაუყოვნებლივ ჩამოხსნეს. როგორც ჩანს, ეს მეტისმეტად უშლიდა ხელს გავლენიანთა სურვილს, ჩაებარებინათ ტესტი ევროპელობაზე, რაც გულისხმობს ყველაფერს, გარდა სიღარიბისა და ომისა.
არსებობს სხვა არადემონსტრაციული ინიციატივები, რომლებიც ფემინისტურ ანტიკაპიტალისტურ დღის წესრიგს ემხრობიან, ეკოლოგიური სამართლიანობისა და ექსპლუატაციის კაპიტალისტურ რეჟიმებთან წინააღმდეგობის საკითხებზე მუშაობენ. ერთ-ერთი ასეთი კოლექტივია, სამკერვალო კოოპერატივი ReSew:
„ჩვენ დაინტერესებულნი ვართ სამკერვალო ინდუსტრიის პრობლემებით შრომითი უფლებებისა და ეკოლოგიური ზემოქმედების კუთხით და ამ პრობლემების მოსაგვარებლად მივმავრთავთ ისეთ ხერხებს, როგორებიცაა გადამუშავებული ქსოვილის გამოყენება, შეკეთება და აღდგენა. ასევე, ვითხოვთ ადეკვატურ ანაზღაურებას მკერავებისათვის. თუმცა, ამავდროულად, ბევრი ჩვენი მომხმარებელი აგრძელებს ნივთების შეძენას მასობრივი წარმოების ბაზარზე და ამით “მესამე სამყაროს”[24], ან, თუნდაც, უკრაინის, ზედმეტად ექსპლუატაციური ტანსაცმლის ინდუსტრიის თანამონაწილე ხდება. გულწრფელად არ ვიცით როგორ მივუდგეთ ამ თავსატეხს, აქტივისტური ინტერვენციების მოწყობის გარდა.“
(Lukianova and Winter 2020)
აქტივისტური ინტერვენციები კოლონიური ძალაუფლების ისეთ ასპექტებთან მიმართებაში, როგორიცაა ცოდნის წარმოების კონტროლი, ასევე იკვეთება უკრაინაში არადემონსტრაციული ფემინიზმის ფარგლებში. 2018 წლის „ქალთა მარშის“ თაობაზე წამოჭრილი დებატები რესურსებით მდიდარ არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და არადემონსტრაციულ ჯგუფებს შორის ამის მკაფიო მაგალითია. ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის კვლევების თანახმად, ფემინისტური და ლგბტ აქტივიზმის მზარდი ‘ენჯეოიზაციის’ კონტექსტში, რასაც ხელს დასავლური დონორი ორგანიზაციების ეკონომიკა უწყობს, არასამთავრობო ორგანიზაციები გლობალური დასავლური პოლიტიკის ნაწილები ხდებიან (Butterfield 2014; Kovats 2016). ამ პროცესის ფარგლებში, კაპიტალიზმი და სახელმწიფო NGO-ებს იყენებენ, რათა „თვალყური ადევნონ და გააკონტროლონ სოციალური სამართლიანობის მოძრაობები [და] აქტივისტური ენერგია მიმართონ კარიერულ წინსვლაზე აგებული ორგანიზების ფორმაზე, ნაცვლად მასობრივი ორგანიზებისა, რომელსაც რეალურად შეუძლია გარდაქმნას საზოგადოება“ (INCITE! 2017, 3). მეტი ძალაუფლებისა და რესურსების მქონე არასამთავრობო ორგანიზაციები ხშირად სხვებს კარნახობენ კონკრეტულ დღის წესრიგს, რიყავენ მცირე, არაინსტიტუციონალიზებულ ინიციატივებს ან მათი მეთოდების მიტაცებას ცდილობენ. მსგავსი შემთხვევა მოხდა კიევში 2018 წლის 8 მარტის დემონსტრაციისათვის მზადებისას. მოულოდნელად ერთმა არასამთავრობო ორგანიზაციამ მოახდინა ტრადიციული (დაახლოებით 2008 წლიდან) ფემინისტურიმსვლელობის მონოპოლიზება და მას „ქალთა მარში“ უწოდა, აშშ-ში გამართული ცნობილი ანტი-ტრამპისტული დემონსტრაციების მსგავსად. ამ შემთხვევის გაანალიზებისას დარია პოპოვა წერდა:
„ცვლილებების გლობალური ტალღის“ ინიციატივაში გაწევრიანების იდეა განიხილებოდა წინა [2017] მარშის მომზადების დროს, მაგრამ ქვიარ ფემინისტმა აქტივისტებმა არ დაუჭირეს მას მხარი კოლონიური ეფექტის წარმოშობის გამო. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ მხარს ვუჭერთ ქალთა ინიციატივებს პირველ სამყაროში, ისინი არასდროს გვიჭერენ მხარს, განმარტეს აქტივისტებმა.”
(Popova 2019; კურსივი ჩვენია)
ქვიარ აქტივისტების დამოკიდებულამ კოლონიურობის მიმართ გავლენა იქონია 2017 წელს გამართულ მსვლელობაზე. თუმცა, ერთი წლის შემდეგ მსვლელობა ისე იქცა არასამთავრობო ორგანიზაციის მიერ დაგეგმილ „ქალთა მარშად“, რომ დისკუსიაზე ქვიარ ფემინისტი აქტივისტები არც კი მიიწვიეს. ჩვენ პატივს ვცემთ ორგანიზატორების მიერ გაწეულ შრომასა და რისკებს, რომლებიც მათ საკუთარ თავზე აიღეს, თუმცა, ასევე, ვეთანხმებით პოპოვას დასკვნას, რომ ფემინისტური მსვლელობის რამდენიმეწლიანი ტრადიციის შემდეგ, „ქალთა მარშის“ გამართვა უკრაინული ფემინისტური ბრძოლისთვის უკან გადადგმული ნაბიჯია. მიუხედავად იმისა, რომ „რებრენდინგმა“პოტენციური აუდიტორია გააფართოვა და ყოველი მომდევნო ყოველწლიური ქალთა მსვლელობა უფრო და უფრო მეტ მონაწილეს იკრებდა გარშემო, მრავალი მონაწილე შეაშფოთა იმ ფაქტმა, რომ ეს ახალი კონცეფცია მიტინგზე „პროვოკაციული“ (იგულისხმება ანტინაციონალისტური ან ანტიმილიტარისტული) პლაკატების შეზღუდვას გულისხმობდა. ორგანიზატორების სასარგებლოდ უნდა ითქვას, რომ მათ უარი თქვეს პლაკატების ცენზურაზე, მაგრამ საბოლოოდ ამ საკითხის მიმართ მაინც ფრთხილმა მიდგომამ მოიპოვა უპირატესობა. ცოტა ხნის წინ, კოლექტივის ZBOKU წევრმა შექმნილი სიტუაცია ასე შეაფასა:
„როგორც ჩანს, საჯარო სივრცეში ანტიმილიტარისტული დღის წესრიგის გაჟღერებას უკანასკნელი ფემინისტური მსვლელობის [2017] შემდეგ ბოლო მოეღო... შემდგომში ტარდებოდა მხოლოდ არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ ორგანიზებული ქალთა მარშები. გაბატონებულ დისკურსში აღიარებულია მხოლოდ ისეთი აქტივიზმი, რომელსაც ხალხის ფართო მასებზე აქვს წვდომა.“
(Vishnya Vishnya, geo, and Syaivo 2020)
ჩვენი გადმოსახედიდან განსაკუთრებით საინტერესოა აქტივისტების ექსპერიმენტები, რომლებიც ანგლო-ამერიკული ლექსიკის შესაცვლელად ახალ ტერმინებს იგონებენ. ზემოხსენებული ზბოკუს ცნების გარდა, გვსურს შემოგთავაზოთ კიდევ ერთი ახლად დამკვიდრებული ტერმინი: heteroobrechyonnost (რუსულად) ან heteropryrechenist (უკრაინულად). ნეოლოგიზმმა აქტიური გავრცელება არადემონსტრაციულ და უფრო ფართო ფემინისტურ დისკურსში მას შემდეგ დაიწყო, რაც გრაფიტის სახით, კიევის მოჰილა აკადემიის პრესტიჟული უნივერსიტეტის წინ გამოჩნდა (სურათი 3).
სურათი 3 - გრაფიტის ფოტო კიევი-მოჰილა აკადემიის ეროვნული უნივერსიტეტის შენობის წინ, ტექსტით heteroobrechyonnost (შედგენილი სიტყვა, რომელიც ითარგმნება, როგორც ჰეტეროფატალურობა ან ჰეტეროგანწირულობა), 2017 წლის სექტემბერი.
ანონიმური აქტივისტური კოლექტივის მიერ გამოგონილი და ამავე სახელწოდების ტელეგრამის არხის მეშვეობით პოპულარიზებული ნეოლოგიზმი ითარგმნება, როგორც „ჰეტეროფატალურობა“ ან „ჰეტეროგანწირულობა“. იგი არ წარმოადგენს მხოლოდ ანალიტიკურად აღქმულ საზოგადოებრივ სტრუქტურას (ჰეტერონორმატიულობის მსგავსად), არამედ სულიერ მდგომარეობას, რომელიც ადამიანების ცხოვრებას მტკივნეულად და უიმედოდ განსაზღვრავს. ჩვენი ინტერპრეტაციით ეს კონცეფცია სცდება სექსუალობის საკითხს, რადგან სავსებით შეესაბამება ზოგადად უკრაინისა და აღმოსავლეთ ევროპის მდგომარეობას, რომლებიც მარადიული „სხვადყოფნისთვის“ არიან განწირულნი გლობალურ კოლონიალურ კონტექსტში. აღსანიშნავია, რომ არადემონსტრაციული აქტივისტები უცხოელი აუდიტორიისთვის ტერმინის თარგმნას ტრანსლიტერაციას ამჯობინებენ. “ჩვენ ასევე ვიმედოვნებთ, რომ ვიხილავთ ტრანსნაციონალურ აკადემიურ დისკურსში აღიარებულ ამ ახალ კონცეფციას, ციტირებულს მისი გამოჩენის კონტექსტის შესაბამისად, კერძოდ: heteroobrechyonnost” (ანონიმური აქტივისტების კოლექტივი უკრაინიდან, 2017).
პოსტ-მაიდანის უკრაინის წამყვან ფემინისტურ დისკუსიებში, არადემონსტრაციულ ფემინისტურ აქტივიზმს ხშირად ადანაშაულებენ უტოპიზმში, ისეთ პოზიციაში, რომელსაც „პრაქტიკული ცვლილებები“ არ მოჰყვება. პასუხად, რიტა რაილის სიტყვებით რომ ვთქვათ: ,„მცირე ქმედებებს შეიძლება გაუთვალისწინებელად დიდი შედეგები მოჰყვეს“ და „ჩვეულებრივის, ერთი შეხედვით არადემონსტრაციულის, თავისთავად ღირებულებას“ გავუსვათ ხაზი (Raley 2015, 270; კურსივი ჩვენია). ამავდროულად, არადემონსტრაციული აქტივიზმის მნიშვნელობა პოსტ-მაიდანის უკრაინაში ნამდვილად სცდება „მცირე ქმედებებზე დაფუძნებული მოქალაქეობრივი პოზიციის დაფიქსირებას“ (Jacobsson & Korolczuk 2019, 15). ინსტიტუციონალიზებული სცენარების, „ქალთა უფლებების“ ნეოლიბერალური დღის წესრიგის, აქტივიზმისა და მოქალაქეობის დასავლური მოდელების მიღმა ფემინისტური პროტესტის გარდაქმნით, არადემონსტრაციული აქტივიზმი გვისახავს გზებს ალტერნატიული მომავლისაკენ - მომავლისაკენ, რომელსაც შეუძლია თავი აარიდოს ნაციონალიზმის, კაპიტალიზმისა და კოლონიალიზმის ხაფანგებს, თუნდაც ომის ამაღელვებელ დროს.
მადლობა
გულითად მადლობას ვუხდით აქტივისტთა ჯგუფებს, რომელთაც ნება დაგვრთეს გამოგვეყენებინა მათი მასალები. განსაკუთრებულ მადლობას ვუხდით კოლექტივს ZBOKU თანამედროვე უკრაინული აქტივიზმისა და პოლიტიკური ხელოვნების უნიკალური, ღია წვდომის საარქივო კოლექციის შექმნისა და შენარჩუნებისთვის. ასევე, მადლობას ვუხდით რედი კუბაკს, მადინა ტლოსტანოვას და სურუჩი თაპარ-ბიორკერტს ამ სტატიაზე მუშაობისას წარმოუდგენელი სარედაქციო მხარდაჭერისა და სასარგებლო კომენტარებისთვის, და ჯესიკა ზიხოვიჩსა და ვიტა იაკოვლევას ერთობლივი ფიქრის პროცესისა და ფემინისტური სოლიდარობისთვის.
ბიბლიოგრაფია
Ahmed, Sara. 2014. “Selfcare as Warfare.” Feministkilljoys (blog), August 25, 2014. https://feministkilljoys.com/2014/08/25/selfcare-as-warfare/.
Butterfield, Nicole Ann. 2014. “LGBTIQ Advocacy at the Intersection of Transnational and Local Discourses on Human Rights and Citizenship in Croatia.” Ph.D. dissertation, Central European University, Budapest.
Grzinic, Marina, Tjasa Kancler, and Piro Rexhepi. 2020. “Decolonial Encounters and the Geopolitics of Racial Capitalism.” Feminist Critique: East European Journal of Feminist and Queer Studies 3: 13-38.
Halberstam, Judith. 2011. The Queer Art of Failure. Durham, NC: Duke University Press. INCITE! 2017. The Revolution Will Not Be Funded: Beyond the Non-Profit Industrial Complex. Reprint edition. Durham, NC: Duke University Press.
Jacobsson, Kerstin, and Elzbieta Korolczuk. 2019. “Mobilizing Grassroots in the City: Lessons for Civil Society Research in Central and Eastern Europe.” International Journal of Politics, Culture, and Society (May): 1-18. https://doi.org/10.1007/s10767-019-9320-7.
Kovats, Eszter, ed. 2016. Solidarity in Struggle - Feminist Perspectives on Neoliberalism in East-Central Europe.Budapest: Friedich-Ebert-Stiftung.
Kulyk, Volodymyr. 2014. “Ukrainian Nationalism Since the Outbreak of Euromaidan.” Ab lmperio 3: 94-122. https:/ /doi.org/10.1353/irnp.2014.0064.
Kulyk, Volodymyr. 2016. “National Identity in Ukraine: Impact of Euromaidan and the War.” Europe-Asia Studies 68, no. 4: 588-608. https://doi.org/10.1080/09668136.201 6.1174980.
Lukianova, Mariia, and Rita Winter. 2020. “Strochki iz zhizni shvey” [Lines from Seamstresses' Life]. Feminist Critique: East European Journal of Feminist and Queer Studies 3: 125-134.
Lykke, Nina. 2010. Feminist Studies: A Guide to Intersectional Theory, Methodology and Writing. New York and London: Routledge.
Mayerchyk, Maria, and Olga Plakhotnik. 2019. “Between Time of Nation and Feminist Time: Genealogies of Feminist Protest in Ukraine.” In Feminist Circulations Between East and West/Feministische Zirkulationen Zwischen Ost Und West, edited by Annette Buhler-Dietrich, 47-70. Berlin: Frank & Timme Verlag.
OCHA. 2020. “Humanitarian Needs Overview: Ukraine.” https://reliefweb.int/report/ukraine/ukraine-humanitarian-needs-overview-2020-january-2020 (accessed July 1,2020).
Popova, Daria. 2019. “Zhinochyi chy feministychnyi? Chsho trapylos’ z marshem do 8 Bereznya”[Women's or Feminist Event: What Happened to the March on 8 March 2018]. Feminist Critique: East European Journal of Feminist and Queer Studies 2: 85-88.
Quijano, Anibal. 2007. “Coloniality and Modernity/ Rationality.” Cultural Studies 21, nos. 2-3: 168-178. https://doi.org/10.1080/09502380601164353.
Raley, Rita. 2015. “The Ordinary Arts of Political Activism.” In Global Activism, edited by Peter Weibel, 289-297. Cambridge, MA and London: Massachusetts Institute of Technology Press.
ReSew. 2019. “Dovga rozmova z Re Sew teplogo litnyogo vechora” [ A Long Conversation with the ReSew in a Warm Summer Evening]. ZBOKU (blog), February 10, 2019.
https://zbokuart.wordpress.com/2019/02/10/resew/.
Rozmyta povistka. 2019. “Rozmyvaty, tak z musykoyu!” [Gotta Blur - Blur with Music!]. ZBOKU (blog), July 22, 2019. https://zbokuart.wordpress.com/2019/07/22/blurred-agenda/.
Sabsay, Leticia. 2013. “Queering the Politics of Global Sexual Rights?” Studies in Ethnicity & Nationalism 13, no. 1: 80-90. https://doi.org/10.1111/sena.12019.
Said, Edward W. 1994. Culture and Imperialism. New York: Vintage Books.
Sonevytsky, Maria. 2019. Wild Music: Sound and Sovereignty in Ukraine. Middletown: Wesleyan University Press.
Suchland, Jennifer. 2011. “Is Postsocialism Transnational?” Signs: Journal of Women in Culture and Society 36, no. 4: 837-862.
Vishnya Vishnya, geo, and Syaivo. 2020. “Tomu Shcho My Govorymo z Uzbichchia” [Because We Speak from the Side of the Road]. Feminist Critique: East European Journal of Feminist and Queer Studies.https://feminist.krytyka.com/ua/articles/tomu-shchomy-hovorymo-z-uzbichchya (accessed July 1, 2020).
Walters, Suzanna Danuta. 2014. The Tolerance Trap: How God, Genes, and Good Intentions Are Sabotaging Gay Equality. New York: New York University Press.
Yurchenko, Yuliya. 2020. “Ukraineandthe(Dis)IntegratingEmpireofCapital.” Lefteast(blog), January 9, 2020. www.criticatac.ro/lefteast/ukraine-disintegrating-empire-of-capital/.
Zhurzhenko, Tatiana. 2001. “Ukrainian Feminism(s): Between Nationalist Myth and Anti-Nationalist Critique.” Vienne: /WM Working Paper 4. https://cdn.atria.nl/epublications/2001/UkrainianFeminism.pdf.
Zhurzhenko, Tatiana. 2008. “Vpisyvayas v Diskurs Natsionalnogo: Ukrainskiy Feminism Ili Feminism v Ukraine?” [Inscribing to the Nationalist Discourse: Ukrainian Feminism or Feminism in Ukraine?]. In Gendernye Rynki Ukrainy: Politicheskaya Economiya Natsionalnogo Stroitelstva [Gendered Markets of Ukraine: Political Economy of Nation-Building], 38-72. Vilnius: European Humanities University Press.
შენიშვნები
1. ჩვენ ვიყენებთ აბრევიატურას ლგბტ, როგორც საყოველთაოდ მიღებულ ტერმინსა და თვითიდენტიფიკაციას შესაბამისი ორგანიზაციების უმრავლესობისათვის. უარს ვამბობთ სხვა ასოების ან „+“-ის დამატებაზე, ამ აკრონიმსა და ინკლუზიურობის ნეოლიბერალურ იდეაზე დამყარებული იდენტობის პოლიტიკის შესახებ ჩვენი კრიტიკული შეხედულების გამო. ამასთანავე, უკრაინელი ინტერსექსი აქტივისტები იბრძვიან აკრონიმში ინტეგრაციის წინააღმდეგ, ხოლო ქვიარ ფემინისტური ჯგუფები (რომლებზეც ამ სტატიაში ვკონცენტრირდებით) უპირატესობას ანიჭებენ სახელებს, რომლებიც ემიჯნება იდენტობაზე დაფუძნებულ ლგბტ პოლიტიკას.
2.www.facebook.com/groups/feminism.ua/permalink/1429672707063764/ ემპირიულ მასალებში გამოყენებული ყველა ციტატა უკრაინულ ან რუსულ ენებზეა და მათი თარგმანი ინგლისურ ენაზე ჩვენ გვეკუთვნის. სტატიაში ციტირებულია მხოლოდ ღია წვდომის წყაროები.
3. იგულისხმება ვატინი, ხშირხაოიანი ბამბის ქსოვილი, რომელსაც სითბოსთვის უდებენ ტანსაცმელს სარჩულის ქვეშ (მთარგმნელის შენიშვნა).
4. მადლობას ვუხდით მადინა ტლოსტანოვას ამ დეტალებზე ყურადღების გამახვილებისთვის.
5. www.facebook.com/fraugroup/
6. www.facebook.com/ReSewKyiv/
7. ჯგუფი 2016 წლიდან ფეისბუქის საშუალებით ფუნქციონირებს. ამჟამად მათი ნამუშევრები და ინტერვიუ ხელმისაწვდომია ონლაინ არქივში ZBOKU: https://zbokuart.wordpress.com/people/ukraine/pva/?fbclid=%20I%20w%20AR2XX%20CsdEFt2nxfS%20UkeOq%20ZKxR%20U0RLm%20oF%20e%20_%20tT3CX5zfl%20mg9-QrZKZ%201%20ixqwQ4
8. https://zbokuart.wordpress.com/about/
9. www.facebook.com/queerfemsalt/photos/a.567906250281661/567905733615046/?type=3&theater
11. აღსანიშნავია, რომ დასავლეთზე ორიენტირებული საგრანტო ეკონომიკის გავლენით, არასამთავრობო ორგანიზაციებზე დაფუძნებულ აქტივიზმში ძალიან ხშირად იყენებდნენ ინგლისურ სიტყვას „ივენთი“, რომელსაც უკრაინულ ენაზე შესაბამისი შესატყვისი გააჩნია. ამ თვალსაჩინო კალკის გავრცელება კიდევ ერთი მიზეზია, რის გამოც ჩვენ Uneventful კონცეფცია მიმზიდველი გვეჩვენება.
12. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ კრიტიკულად ვაფასებთ ფემინიზმის მზარდი ‘ენჯეოიზაციის’ გლობალური საგრანტო ეკონომიკის ინტერესებთან კოლაბორაციას, ასევე, მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ შემთხვევები, როდესაც არასამთავრობო ორგანიზაციებმა ისარგებლეს შესაძლებლობით შეწინააღმდეგებოდნენ კაპიტალისტურ წესებს. არსებობს მტკიცებულება, რომ ზოგიერთმა უკრაინულმა არასამთავრობო ორგანიზაციამ სუბვერსიული, ანტიმილიტარისტული ფემინისტური დღის წესრიგის მხარდასაჭერად, თავისი რესურსები არადემონსტრაციულ ჯგუფებს გაუზიარა აქტივისტების დეანონიმიზაციის გარეშე.
13. www.facebook.com/queerfemsalt/photos/a.567906250281661/56790573 3615046/?type=3&theater
14. ტელეგრამი ქლაუდზე დაფუძნებული მყისიერი შეტყობინებებისა და VoIP სერვისია. იმის გამო, რომ ტელეგრამის შეტყობინებები დაშიფრულია და თვითგანადგურება შეუძლია, ეს მესენჯერი ყველაზე პოპულარულია უსაფრთხოების დაცვით და ანონიმურობით დაინტერესებულ აქტივისტებს შორის.
15. ეს პოზიციონირება ახლოსაა იმასთან, რასაც ლეტისია საბსაი „პოლიტიკურად ქვიარს“ უწოდებს (2013).
16. ერთ-ერთი არადემონსტრაციული ჯგუფის სახელი სწორედ ამ ბრალდების სიტყვებით თამაშია: Rozmyta povistka “ბუნდოვან დღის წესრიგს” ნიშნავს.
17. სუზან უოლტერსი აღნიშნავს, რომ მსგავსი სიტუაციაა აშშ-შიც: “ჩვენს დღევანდელ პოლიტიკურ კონტექსტში, გეი ნებელობა ვოლდემორივითაა - მისი წარმოთქმაც კი საშიშია. ბიოლოგიური დეტერმინიზმი ახალი ნორმა გახდა” (Walters 2014, 115).
18. ორიგინალში: „збоченство збочує навіть „квір“ – перевертає його і повертає розмову з заходу на схід, з півночі на південь, згори донизу. адже у „збоченстві“ – злиденність і злість “з”.“ (https://zbokuart.wordpress.com).
19. ინტერდისციპლინარული სიმპოზიუმი, „V teme: სექსი, პოლიტიკა და ლგბტ ცხოვრება ცენტრალურ აზიაში", ბიშკეკი, 2019 წლის 22 მარტი.
20. კანონში ცვლილება 2018 წლის 4 ოქტომბერს შეიტანეს. (https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2587-19)
21. “იზეიმეთ მრავალფეროვნება!” 2017 წელს ევროვიზიის ოფიციალური დევიზი იყო.
22. აღსანიშნავია, რომ რომა ხალხის მიმართ სოლიდარობა გამოხატეს და რომაფობია აქტიურად გააპროტესტეს სხვა არადემონსტრაციულმა აქტივისტურმა ჯგუფებმა, მაგალითად, ლოზუნგით „გაუმარჯოს ბოშებს, არა პოგრომებს“, რომელსაც “ქვიარ ანარქო-ფემინისტური ბლოკი” 2017 წლის კიევის ღირსების მარშზე ხმამაღლა ყვიროდა.
23. www.facebook.com/poverty. War.eurovision
24. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ტერმინი დღეს პრობლემურად ჟღერს, მას იყენებენ ორიგინალურ ციტატაში.
[1] ავტორთა განმარტებით, ამ ტერმინს - Uneventful Feminism უკრაინულად (Незахідний фемінізм) აქვს მეორე მნიშვნელობაც და არა-დასავლურს ნიშნავს. Захід: "მოვლენა" ან “დასავლეთი" (ომონიმებია). (მთარგმნელის შენიშვნა).
