2020 წლის 8 ოქტომბერს ევროპულმა სასამართლომ გამოაქვეყნა გადაწყვეტილება საქმეზე „აღდგომელაშვილი და ჯაფარიძე საქართველოს წინააღმდეგ“[1] და დაადგინა კონვენციის მე-3 მუხლის არსებითი და პროცედურული მხარეების დარღვევა მე-14 მუხლთან ერთობლიობაში, რაც გულისხმობს, რომ მომჩივანების და მათი მეგობრების თუ მხარდამჭერების მიმართ პოლიციელების ქმედება შეფასდა, როგორც არაადამიანური მოპყრობა და სახელმწიფომ არ უზრუნველყო აღნიშნულის გამოძიება.

2009 წლის დეკემბერში, „ფონდ ინკლუზივის“ ოფისში, ოპერატიული ინფორმაციის საფუძველზე, სამართალდამცავებმა ჩაატარეს ჩხრეკა და ერთ-ერთი თანამშრომელი დააკავეს ნარკოტიკების შეძენა-შენახვისთვის. ჩხრეკის დროს, ოფისში, ორგანიზაციის თანამშრომელთა გარდა, ასევე იმყოფებოდა ლბტ თემის ოცამდე წევრი. ისინი ემზადებოდნენ დახურული ღონისძიებისთვის, რომელსაც “ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერი ჯგუფი”, 2007 წლიდან, ყოველწლიურად მართავდა (WISG, რომელიც უშუალოდ ლესბოსელ, ბისექსუალ და ტრანს თემის ქალებთან მუშაობდა, შეხვედრებისა და სხვა ღონისძიებების ორგანიზებისთვის იყენებდა ფონდის ოფისს, როგორც „ფონდ ინკლუზივის“ პარტნიორი ორგანიზაცია). 

ოპერაციის დროს, პოლიციის ოფიცრებს მოსარჩელეები და ლბტ თემის სხვა წევრები რამდენიმე საათის განმავლობაში გამოკეტილი ჰყავდათ ერთ ოთახში, ჩამოართვეს პირადი ნივთები და ტელეფონები. მას შემდეგ, რაც პოლიციელებისთვის ცნობილი გახდა ორგანიზაციის პროფილი, მათ დაიწყეს თემის წევრთა შეურაცხყოფა, დაცინვა, მუქარა. მოგვიანებით, ქალმა პოლიციელებმა ჩხრეკის მიზნით თემის წევრები საპირფარეშო ოთახში შეიყვანეს და აიძულეს გაშიშვლება. ჩხრეკის შედეგად პოლიციელებს არ შეუდგენიათ ოქმი. ამასთან, პოლიციელების ქცევამ აფიქრებინა მომჩივანებს, რომ ამ პროცედურის მიზანი მათი დამცირება იყო.

მოსარჩელეთა აზრით, პოლიციელთა მოპყრობამ მიაღწია სასტიკი მოპყრობის იმ ზღვარს, რამაც საფუძველი მისცა ედავათ კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევაზე. ასევე, სახელმწიფოს მხრიდან პოზიტიური ვალდებულების შეუსრულებლობაზე, რაც გამოიხატება საქმის არაეფექტიან გამოძიებაში - 2010 წლის 8 იანვარს, მოსარჩელეებმა საჩივარი შეიტანეს პროკურატურაში რასაც რეაგირება არ მოჰყოლია.  რამდენიმეგზის მიმართვის მიუხედავად, საქმეს მსვლელობა არ მიეცა, მომჩივანთა დაკითხვის გარდა, სხვა ღონისძიებები არ გატარებულა. პროკურატურა მხოლოდ მას შემდეგ დაუკავშირდა მომჩივანებს, რაც 2011 წელს სტრასბურგის სასამართლომ საქმე წარმოებაში მიიღო. საჩივარი ევროსასამართლოსთვის მომზადდა კონსტიტუციის 42-ე მუხლისა (ადვოკატები ანა თვარაძე, ლაშა ჭინჭარაული) და  „ინტერრაითსის“ (ადვოკატები სოფო ჯაფარიძე და ჯოანა სოიერი) მიერ. მოგვიანებით საქმისწარმოებაში ჩაერთო EHRAC (ფილიპ ლიჩი). ამ საქმის წარმატება მნიშნელოვანწილად განაპირობა ამ ადვოკატების თავდაუზოგავმა შრომამაც.

მომხდარის გავლენა თემის წევრებზე

2009 წელს პოლიციის თავდასხმის შედეგად დაზარალებული რეალურად 20-მდე ქალია, რომლებიც დედაქალაქში ლგბტ თემის ფორმირებისა და ურთიერთგაძლიერებისკენ პირველ ნაბიჯებს დგამდნენ. ამ დროისათვის თბილისში თითქმის არ არსებობდა სათემო შეკრებებისა და ღონისძიებებისთვის უსაფრთხო და თემისთვის მეგობრული ღია სივრცეები, ამგვარი დახურული შეკრებები და ღონისძიებები ფაქტობრივად ერთადერთი საშუალება იყო თემის მობილიზებისთვის.

საზოგადოებაში მძიმე ჰომოფობიური განწყობის, პოლიციელების მხრიდან ზეწოლისა და მუქარის რისკის მიუხედავად, თემის წევრებმა მაინც მისცეს ანონიმური ჩვენებები „ინტერრაითსის“ წარმომადგენლებს, რომლებიც ამ საქმეს უძღვებოდნენ. მეტიც, ტრავმული გამოცდილების მიუხედავად, იმ პერიოდში, ჯგუფის წევრებმა არნახული სოლიდარობა გამოიჩინეს ერთმანეთისა და ორგანიზაციის თანამშრომელთა მიმართ. კავშირი ამ ქალებს შორის არ გამწყდარა. სოლიდარობის და უსამართლობის განცდა შენარჩუნდა და სისტემური ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლა არ შეწყვეტილა. პირველი გამარჯვება სწორედ ეს იყო - მზაობა ერთობლივი პრინციპული ბრძოლის გასაგრძელებლად, მომხდარის მიუხედავად. WISG-მა არათუ არ შეაჩერა მუშაობა ამ საკითხებზე ან ლბტ თემის წევრებთან, არამედ კიდევ უფრო გააფართოვა და გააძლიერა მუშაობა ამ მიმართულებით. 

მაშინდელი კონტექსტის გათვალისწინებით, გააზრებული იყო ის საფრთხე, რომელიც უკავშირდებოდა ამ საქმეში გაცხადებულად პოზიციონირებას. მსჯელობის და შეთანხმების საფუძველზე გადაწყდა, რომ ეს პასუხისმგებლობა, სტრასბურგის სარჩელის მომზადებისას, ორმა ქალმა იტვირთა. სწორედ ამიტომ, 10 წლიანი ლოდინის შემდეგ, სტრასბურგის გადაწყვეტილებას ტრანსფორმატიული მნიშვნელობა აქვს, აღდგომელაშვილთან და ჯაფარიძესთან ერთად, პირველ რიგში, იმ ქალებისთვის, რომელთა სახელი აღნიშნულ სარჩელში არ ფიგურირებს, მაგრამ ასევე მთლიანად ლგბტქი თემისთვის, რომლის კოლექტიურ მეხსიერებაში, წარსულში განცდილ უსამართლობას სახელი დაერქვა.  

რა მნიშვენლობა აქვს ამ გადაწყევტილებას 10 წლის შემდეგ?

ევროპული სასამართლოს ეს გადაწყვეტილება დღესაც განსაკუთრებით აქტუალურია, რადგან დღემდე ლგბტქი თემი სამართალდამცავი უწყებებისთვის მიმართვისას მრავალ დაბრკოლებას აწყდება. ეს გამოიხატება როგორც მართლმსაჯულების ყველა რგოლის, პოლიციის, პროკურატურის, სასამართლოს მუშაკთა მხრიდან ჰომო/ბი/ტრანსფობიურ მოპყრობაში, ისე სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის გამოძიებაში[2]

მიუხედავად იმისა, რომ 2012 წლიდან საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 53¹ მუხლში გაწერილ საფუძველთა ჩამონათვალს დაემატა პირის სექსუალური ორიენტაცია და გენდერული იდენტობა, ანუ დანაშაულის ჩადენა ჰომოფობიური და ტრანსფობიური მოტივით დამამძიმებელი გარემოება გახდა, კვლავ პრობლემად რჩება ამ მოტივის იდენტიფიცირება სამართალდამცავი უწყებების მხრიდან.

ცალკე პრობლემას წარმოადგენს ჰომო/ბი/ტრანსფობიური ინციდენტები, რომელზე რეაგირებაც ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის საფუძველზე ხორციელდება და ეს კოდექსი სამართალდარღვევის ჩადენას ჰომოფობიური და ტრანსფობიური მოტივით საერთოდ არ იცნობს.

ლგბტქი თემის წევრებისთვის დღესაც აქტუალურია მათი სექსუალური ორიენტაციის და გენდერული იდენტობის შესახებ მონაცემთა უკანონო დამუშავების საკითხიც. WISG-ის მიერ 2018 წელს წარმოებული საქმის შედეგად ტრანსი ქალის იძულებითი ქამინგ აუთის ჩადენის განხორციელბის გამო, პოლიციელი გათავისუფლდა დაკავებული თანამდებობიდან.[3]

ჩვენ აქტიურად ვიქნებით ჩართულები ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტის მიერ გადაწყვეტილების აღსრულების პროცესში და ვეცდებით სახელმწიფოს მივუთითოთ იმ აუცილებელ ღონისძიებებზე, რომელიც უნდა გატარდეს დაუყოვნებლივ, რათა მომავალში თავიდან იქნეს არიდებული ადამიანის უფლებების ამგვარი დარღვევა.

WISG მიიჩნევს, რომ ჰომოფობია და მიზოგინია არის სოციალური პრობლემა, რომელზე რეაგირებისთვისაც სახელმწიფომ, სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების და თემის ჩართულობით, უნდა შეიმუშაოს თანმიმდევრული პოლიტიკა და გადადგას ქმედითი ნაბიჯები. 

WISG უზრუნველყოფს გადაწყვეტილების თარგმნას ქართულ ენაზე და მოგვიანებით ჩაატარებს აღნიშნულ საქმეზე საჯარო დისკუსიას, სადაც ყველა დაინტერესებულ პირს ექნება საშუალება მეტი მოისმინოს გადაწყვეტილებაზე და მის მნიშვნელობაზე საქართველოში მცხოვრები ლგბტქი თემისთვის.